Lojistik; bir ürünün imalat noktasından, tüketim noktasına kadar, akış ve depolanması süreçlerinin, planlanması, uygulaması ve kontrol edilmesi olarak tanımlanabilir. Depolar ise; ürünlerin dağıtımı yapılana kadar kullanılan geçici stok noktalarıdır. Depolar, son ürünlerde lojistik faaliyetlerinin etkin yürütülmesinde veya mamul ürünlerde tedarik zincirinin parçalarını birbirine bağlayan noktalardır. Tehlikeli madde depolarında büyük endüstriyel kazalara yol açabilecek faktörler olabileceği gibi Antrepolar ise araç ve insan faktörünün sürekli olduğu hareketli birer sistemlerdir.  İş sağlığı ve güvenliği uygulamaları depolarda kritik öneme sahiptir.

Depolar, kullanım amacına göre; özel olarak inşa edilmiş binalar olarak bulunabilecekleri gibi üretim tesislerinde de bulunabilirler. Depolar kullanım amacına göre; açık hava depoları, kapalı depolar, soğuk hava depoları, geleneksel depolar, otomatik depolar, antrepo, kuru yük depoları, tehlikeli madde depoları gibi çeşitlendirilebilir. Her bir deponun riski kullanım amacına ve içerisindeki ürünlere göre değişkenlik gösterir ve farklı riskler içerebilir.

Depolarda Risk Faktörleri Nelerdir?

Depoya gelen aracın boşaltılması, ürünün rafa yerleştirilmesi daha sonrasında siparişin hazırlanması ve tekrar araca yüklenmesinden, sevkiyat ve müşteri teslimine kadar gerçekleştirilen tüm süreçlerde birçok risk bulunmaktadır.

Depolar ürün hareketinin yaşandığı yerlerdir. Depolamada en sık rastlanan iş kazası türleri forklift kazaları, ürünlerin yüksek raflara yerleştirilmeleri ve toplanmaları sırasında yaşanan paket/ palet düşüşleridir.

Depo düzeni ve yerleşimi deponun içindeki düzen ve yerleşim, iş güvenliği için kritik öneme sahiptir. Kapasite üzerinde ürün istifi, dar geçiş yolları ve kötü planlanmış raf sistemleri çalışanların kaza riskini artıracaktır.

Depo güvenlik boyutunda ise dış kaynaklı tehditleri; örneğin hırsızlık, sabotaj vb. eylemleri kısaca suç teşkil edecek unsurları düşünülebilir.
Bu yüzden gerekli güvenlik önlemlerinin alınması gereklidir.

Fiziksel Riskler

İklimsel riskler; Yapı türü ve tasarımı seçiminde depolanacak ürün özelliklerinin yanı sıra deprem, sel, aşırı kar yağışı, aşırı sıcak ve aşırı soğuk gibi iklim değişikliği nedeniyle ortaya çıkabilecek potansiyel tehlikeler göz önünde bulundurularak seçilmesi İş sağlığı ve güvenliği açısından son derece kritiktir. Bina statiği hesabında iklimsel riskler göz ardı edilmemelidir.

Termal konfor;  Depoların bulunduğu coğrafi bölgelere göre kış aylarında son derece soğuk olabilmektedir. Depolar çok geniş alanlar olabildiği için tamamının ısıtılması zordur.

Ancak gerek genel havalandırma ile gerekse direkt ısıtıcılar ile ısıtılması mümkündür. Isıtıcıların kullanıldığı alanlarda, ısıtıcı yakıt ile çalışıyorsa zehirli gazlar için uygun havalandırma ekipmanı veya baca sistemi ile donatılması çalışan sağlığı açısından uygun olacaktır.

Aydınlatma; Depo iç ve dış alanlarında doğal ve suni aydınlatma ekipmanları kullanılır. Ortam aydınlatması yeterli olmadığı durumlarda motorlu taşıt sürücülerinin ve iş makinası operatörlerinin karanlıkta çalışmaları kazalara davetiye çıkaracaktır. Aydınlatma ölçümleri yaptırılmalı ve değerler standartlara uygun olması sağlanmalıdır.

Yangın Güvenliği ve Acil Durumlar

Depolarda bulunan her bir çeşit malzeme yanma potansiyeli oluşturur. Yangından korunma sistem ve uygulamaları, depo içerisindeki ürünlerin ve çalışanların emniyeti için en hayati konuların başında gelmektedir. Depolarda yangınla mücadelede yangın algılama sensörleri, yağmurlama sistemleri, yangın dolapları ve yangın tüpleri bir arada kullanılmaktadır. Ayrıca acil durum senaryoları gereği en yakın itfaiye teşkilatı ve hastane ile ilişki kurulmalı ve kapasiteleri takip edilmelidir.

Yangın tesisatlarının her daim çalışır durumda olması kritik bir konudur. Ekipmanların belirli periyotlarda bakım ve kontrollerinin yapılması önemlidir. Su deposunun yeterli kapasitede olması gereklidir.

Yangın konusunda önlem alma ve mücadele için yeterli düzeyde ekipmanın tedarik edilmesi ile birlikte bu ekipmanların kullanımına ilişkin bir plan hazırlanmalıdır.

Depolarda olası yangınlar hızla yayılmakta, çok kısa sürede tüm depo ve çevresini etkisi altına almaktadır. Yangının yayılma hızı, muhafaza edilen ürünün türü ve miktarı ile koruyucu sistemlerin düzeyi doğrudan ilişkilidir.

Hızla büyümekte olan yangınlara müdahale için depo personelinin her biri yangın ile mücadele eğitiminden geçirilmeli, her personelin yangın sırasında sorumlu olduğu bir faaliyet olmalıdır. Dolayısıyla personelin yangınla ilgili sorumlulukları daha önceden belirlendiği zaman yangın esnasında olası panik ve karmaşanın önüne geçilebilecektir. Depolarda meydana gelebilecek olan yangınlar özelliklerine göre A, B, C ve D tipi olmak üzere dört farklı türde sınıflandırılmaktadır.

Her bir yangın tipi farklı müdahale operasyonlarını ve su, köpük, kuru kimyevi toz, karbondioksit vb. malzemelerin kullanılmasını gerektirmektedir. Elektrik kontağından çıktığı düşünülen yangın başlangıçlarında elektrik sistemi kontrol edilerek hızla önlem alınmalıdır.

Depo sahaları malzeme hareketlerinin sürekli olduğu yerlerdir. Bu nedenle elleçleme ve sevkiyatlar sırasında kazalar söz konusu olabilmektedir. Kazaların, bilgisizlik ve ihmalle birleştiği olaylarda risk büyümekte ve yangın baş gösterebilmektedir. Depolarda kimyasal maddeler muhafaza edilebilmekte ya da depo ekipmanlarının işletilmesinde bir takım kimyasallar kullanılabilmektedir. Depo sahasında kullanılan ya da saklanan kimyasal maddeler ilave riskler meydana getirebilmektedir.

Depo sahalarında meydana gelen riskler çok sayıda faktör tarafından etkilenmektedir. Bu nedenle risklerin tanımlanabilmesi için meydana gelme olasılıklarının belirlenmesi gerekmektedir.

Depo alanında yıldırım düşmesi veya elektrik kaynaklı oluşabilecek yangınlara karşı yılda 1 kere periyodik kontroller yapılması hem elektrik çarpmaları hem de elektrik kaynaklı yangınlara karşı önemlidir. Tesisin tamamı yıldırımdan korunma sistemleri kapsama alanında olması, tesisatın uygunluğu ve topraklama ölçümlerinin uygun değerlerde olması, termal ölçümlerin uygunluğu gibi konular kritiktir.

Makine İle Taşıma İşleri

• İstifleme ve taşıma için kullanılan forkliftlerin sadece MYK belgesine sahip yetkili kişiler tarafından kullanılmalıdır. Yetkili kişilerin haricinde forklift kullanımının engellenmesi önemlidir.
• Forkliftlerin periyodik kontrolleri kullanım sıklığına göre değerlendirilmeli ve en az yılda 1 kere yapılmalıdır. Yoğun forklift kullanımı olan depolarda bu süreç yönetimsel önlemler ile 3- 6 ay gibi sürelere düşürmek hem çalışanın hem de işin güvenliği için güvenli tarafta kalınmasını sağlayacaktır.
• Forkliftlerin üzerinde forkliftlerin kaldırabileceği azami yük, forkliftin model ve seri numarası, azami kaldırma yüksekliği gibi bilgilerinin bulunduğu etiketler bulunmalıdır.
• Forklift kullanım alanlarında zemininin düz olması güvenli Forklift kullanımı açısından önemlidir. Eğimli alanlarda bom açıları ayarlanmalıdır.
• Forklift ve yaya yolları birbirinden ayrılmış olmalıdır.
• Forkliftlerin yayalara veya diğer forkliftlere çarpmasını önleyici sistemler ile donatılması proaktif yaklaşım açısından önlemlidir.
• Forklift kullanımı esnasında oluşan titreşimler de meslek hastalıkları açısından dikkat edilmesi gereken konulardandır. Titreşim ölçümleri yaptırılmalı ve elde edilen veriler ile uygunluğu sağlanmalıdır.
• Akü şarj alanlarında elektrikli forkliftler şarj olurken H2 gazı salınımı yaparlar.

Kapalı alanlarda H2 detektörleri bulunmalı, aydınlatma, elektrik tesisatı gibi kıvılcım oluşturan malzemeler ex-proof özellikli olmalıdır.

Açık alanlarda ise uygun hava akımı sağlanmalıdır. Akü şarj alanlarında yanıcı ürünler bulundurulmamalı, açık ateş ile yaklaşılması yasaklanmalıdır. Statik elektrik için panolar bulundurulmalıdır.

Depo Çevresinde Taşıtların Kullanımı, Yükleme Boşaltma Alanları ve Ziyaretçiler

Sigara içme alanları belirlenmelidir. Araç sürücülerinin uzun süre beklemeleri göz önünde bulundurulmalı ve kişisel ihtiyaçları için (tuvalet- kantin vb.) gerekli alanlar tesis edilmelidir.

Yük boşaltmaya gelen araçların kapaklarının veya tentelerinin açık olarak rampa alanlarına yanaşmaları aşamasında çalışanın veya diğer sürücülerin rampa ile araç arasında sıkışmasına sebebiyet vermeyecek şekilde otomatik kilitleme ve sinyalizasyon sistemleri olması iş ve güvenliği açısından kritiktir.

Çalışma alanına giren tüm araç sürücülerinin uymaları gereken kurallar ve olası acil durumlarda nasıl davranacaklarına dair talimatlar verilmesi de sürücülerin güvenliği açısından önem arz etmektedir.

Raf Güvenliği ve Yüksekte Çalışma

Çalışan, raf ve istif güvenliği için rafların periyodik muayenesinin yılda 1 kere yapılması, rafın taşıyacağı azami ağırlığın yazdığı ve çalışanlara güvenlik önlemleri konusunda uyarılarda bulunan etiketlerin ve okunaklı bir biçimde yazılması, raflarda gözle görülür hasarlar, yamukluk, eksen kayması gibi uygunsuzlukların olmaması önemlidir. Raflar ayak kısmalarında koruyucu bariyerler ile forklift vb. araçların çarpmalarına karşı korunmalıdır. Üst katlardaki istiflemelerde parçalı ürünlerin şeritler veya streç filmler ile sarılarak istiflenmesi ürünlerin düşmelerinin önüne geçecektir. Belirlenen yükseklikten fazla istif yapılmaması iş güvenliği bakımından önemlidir.

İklim Kontrollü Depolar

Soğuk hava depolarında çalışanların acil durumda içeriden çalıştırabileceği bir alarm sisteminin olması, kapının hem içeriden hem de dışarıdan açılabiliyor olması gereklidir. Çalışanlara soğuk havadan korunmaları için koruyucu giysiler verilmiş olması, ıslanmalara karşı yedek koruyucu giysiler verilmelidir.

Araç ve Gereçlerin Periyodik Kontrolü

Araç ve gereçlerin periyodik kontrolü (Rampalar, rampa kapıları, araç otomatik kilitleme sistemleri, ısıtma ve havalandırma sistemleri, yangın tesisat ve sistemleri, Acil durum uyarı sistemleri, kaldırma ekipmanları, basınçlı kaplar vb.) deponun ve çalışanların iş güvenliği açısından kritiktir.

Tesis Seçimi, Yapısal Özellikleri, Depo Tasarımı

Tesis yapılacak alan ve yapının çeşidinin doğru belirlenmesi de ileride oluşabilecek riskler konusunda önemlidir. Depoların giriş ve çıkış kapıları ayrı olmalı, ürün akışı tek yönlü olacak şekilde planlanmalıdır. Araçlar için manevra alanları, rampa alanları, park alanları risk oluşturmayacak şekilde tasarlanmalıdır.

Kimyasal Riskler

Depolarda bulunan kimyasal ürünler potansiyel tehlikeler içermektedir. Her bir ürünün ısı, nem, kimyasal tepkimeleri göz önünde bulundurulmalı, özelliklerine ve çeşidine göre uygun depolama cetveli hazırlanması gereklidir. Uygun havalandırma ve iklimlendirme sistemleri bulunmalıdır. Patlayıcı ürünler için Patlamadan Korunma Dokümanı hazırlanmalı ve uygun önlemler alınmalıdır. Kimyasal ürünlerin Malzeme Güvenlik Formları (SDS) çalışma alanlarında hazır bulundurulmalıdır. Tehlikeli madde depolarında büyük endüstriyel kazaların önlenmesi,  muhtemel kazaların insanlara ve çevreye olan zararlarının en aza indirilmesi amacıyla iş güvenliği açısından kritik öneme sahiptir.

Biyolojik Riskler

Böcekler, kemirgenler, kuşlar, kediler gibi yabani canlılar biyolojik riskler olarak değerlendirilmektedir. Çeşitli hastalıklar meydana gelmesi yanında yabani hayvanların saldırıları da göz ardı edilmemelidir. Gıda depolarında hijyen şartlarının sağlanması hem çalışan hem de toplum sağlığı açısından da önemlidir.

Elle Taşıma İşleri/ Ergonomi

İşyerlerinde elleçleme ve yükleme/ boşaltma alanlarında elle yapılan taşıma işlerinin çalışanın kas ve iskelet sistemine yaptığı baskı göz önünde bulundurulmalı ve ergonomik risk analizi yapılarak önlemlere karar verilmelidir. Kas iskelet sisteminde meydana gelen ergonomik riskler neticesinde çalışan sağlığı kısa ve uzun vadede etkilenecektir. Ağır yükleri taşımak veya kaldırmak, çalışanlar için ciddi tehlikelere neden olabilir. Meslek hastalıklarına sebebiyet verebilmektedir. Taşıma ekipmanlarının kullanımı veya otomatik sistemlerin kullanımı, teknolojiden faydalanma ergonomik riskleri azaltacaktır.

Kaynaklar:

• 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, 

• Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda sağlık ve güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, 

• Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik, 

• Yapı işlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmelik, 

• Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmelik,

• Elle Taşıma İşleri Yönetmelik, 

• Biyolojik etkenlere maruziyet risklerinin önlenmesi hakkında yönetmelik