Yapılan işe, iş yerinde karşılaşılan fiziksel, kimyasal, biyolojik  ve psikolojik etkenlere, bu etkenlerle karşılaşan kişinin özelliklerine bağlı olarak gelişen hastalıklar “meslek hastalığı” olarak değerlendirilmektedir.

Meslek hastalıkları, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO) tarafından zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden- sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubu olarak tanımlanmaktadır. Ülkemizde ise yürürlükte olan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda bu tanımlara benzer olarak, “mesleki risklere maruz kalım sonucu ortaya çıkan hastalık” olarak ifade edilmektedir.

Meslek hastalığı ve mesleki maruziyet kavramları birbirinden ayrı değerlendirilemez. Mesleki maruziyet; işyeri ortamında çalışanın zarar verici madde ile korunmasız bir şekilde doğrudan teması olgusudur. İşyeri maruz kalımları tüm doku, organ ve sistemleri tutabilen hastalıklara ve çeşitli semptom ve bulgulara neden olabilirler

Maruz kalım, bir olay, durum ya da madde ile karşı karşıya kalmak olarak belirtilebilse bile her maruz kalım, insan vücudunda biyolojik ya da kimyasal bir olayla sonuçlanmaz. Oluşan sağlık etkileri maruz kalınan etkenin türüne, maruz kalınan doza, maruz kalan kişinin yaşına ve gelişimsel durumuna, maruz kalım süresine ve maruz kalım yoluna göre değişkenlik gösterir. 

Meslek hastalıkları ve mesleki sağlık sorunları;  koruyucu kontrol hiyerarşi yöntemleri doğru şekilde uygulandığında önlenebilir hastalıkların başında gelmektedir. Bunun için meslek hastalıklarına yol açan etmenleri tanımlamak, alınacak önlemler ile maruziyetleri en aza indirgemek ve ortadan kaldırmaya yönelik çalışmaların planlanarak uygulanması gereklidir.

Çalışanların mesleki sağlık sorunlarının önlenebilmesi için öncelikle; risk yönetim sisteminin uygulamaya konulması, çalışanlarda farkındalık oluşturulması, çalışma ortamının ve çalışanların sağlık düzeylerinin doğru değerlendirilmesi ön koşuldur.

Risk yönetimi, belirsizlikleri ve belirsizliğin yaratacağı olumsuz etkileri daha kabul edilebilir düzeye indirgemeyi hedefleyen bir disiplindir. Risk yönetim sistemi; tehlikelerin ve bu tehlikeler sonucu ortaya çıkan risklerin değerlendirilmesi, kontrol önlemlerinin alınması ve yeni tehlikelerin ortaya çıkmaması için gerekli olan yapısal sistemi oluşturmaya dayanır.

Risk yönetim sisteminin temel amacı işyerlerindeki çalışma koşullarından kaynaklanan her türlü tehlike ve sağlık riskini azaltarak insan sağlığını etkilemeyen seviyeye düşürmek, işletmenin zarar ve hasara uğramasına engel olmaktır. Bu amaç doğrultusunda oluşturulacak olan “Risk yönetim süreci” çalışma ortamında bütün tehlikeler tanımlanıp riskler kontrol altına alınana dek düzenli aralıklarla tekrar edilmelidir. Risk yönetim sisteminin temel amacı işyerlerindeki çalışma koşullarından kaynaklanan her türlü tehlike ve sağlık riskini ortadan kaldırıp, insan sağlığına olumsuz etkilemesini engelleyerek işletmenin zarar ve hasara uğramamasına sağlamaktır.

Şekil1. Risk Yönetim Süreci

Kanıta dayalı risk belirleme ve analiz çalışmaları tamamlandığında, Risk Değerlendirme Raporuyla uyumlu olacak şekilde riskli alanlar ve durumlar işyeri yerleşim planı üzerinde belirtildiği işyeri risk haritaları oluşturulmalı, tehlike veya tehlike kaynakları ortadan kaldırılmalı, tehlike kaynakları; tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmelidir.

Bu çalışmaların etkinliğinin sağlanabilmesi için risk yönetim çalışmaları ile mesleki sağlık gözetimi süreçlerinin birbirlerini tamamlayacak biçimde sürdürülmesi gereklidir. Mesleki sağlık gözetimi çalışmalarında çalışanların sağlığının korunması amacıyla, maruz kaldıkları risk faktörleri göz önüne alınmalı; çalışma ortamında mevcut risk faktörlerine karşı hassasiyeti olan ve sağlık düzeyinde sorun saptanan kişilerin riskli işlerde çalıştırılmamasına dikkat edilmelidir.

Çalışanın sağlık durumunda daha önceki muayenelerinde tespit edilemeyen bir durum ortaya çıkarsa veya herhangi bir kimyasal madde veya etkene karşı reaksiyon gelişirse ya da çalışan kişide kronik hastalıklar nedeniyle duyarlılık oluşursa muayene periyodunun gelmesi beklenmemeli ve çalışan mesleki sağlık muayenesine alınmalıdır.

Herhangi bir sağlık sorunu saptanması durumunda; bu sorunun çalışma ortamı ve işle ilişkisi sorgulanmalı, aynı işi yapan diğer çalışanlarda sağlık sorunu bulunup bulunmadığı araştırılmalıdır. Sağlık sorununun mesleki olduğu düşünülüyor ise işyeri risk haritası göz önünde tutularak iş değişikliği yapılmalı, risk yönetim süreci başlatılarak çalışma ortamı ve iş süreçleri yeniden analiz edilmelidir. Bu süreç önceden alınan önlemlerin etkinliğini değerlendirmeli, yeni önlem gerekliliklerini ortaya çıkartabilmelidir.

Belirlenen riskler için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılmalı, yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise risk yönetim süreci adımları tekrarlanmalıdır. Mesleki sağlık sorunlarının ve meslek hastalıklarının önlenmesinin, çalışma ortamı ve sağlık gözetimini, maruziyetlerin azaltılması ve ortadan kaldırılmasını, eğitim ve sağlık geliştirme uygulamalarını; araştırma, düzenleme ve yürütmeyi içeren kapsamlı bir stratejinin sürdürülmesini gerektirdiği unutulmamalı, önlemenin etkili olması isteniyorsa, stratejinin hiçbir bileşeni ihmal edilmemelidir.

 

Yararlanılan Kaynaklar;

• Ilıman E.Z, “Türkiye’de Meslek Hastalıkları”, Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, vol. 1, no. 1, pp. 21-36, Nov. 2015

• Yavuz C. “Çevresel cıva maruz kalımı ve sağlık etkileri.” Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 18, ss.204 – 217, 2020. 10.20518/tjph.554605

• Yıldız, A. N. ve Sandal, A. (Ed.). (2020). İş Sağlığı ve Güvenliği Meslek Hastalıkları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

• Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Meslek Hastalıkları ve İşle İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi,

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çalışma Yaşamında Sağlık Gözetimi Rehberi,

• Beyan A. C. , Demiral Y. Meslek Hastalıkları ve Sürveyans. TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi. 2016; 16(58): 89-95.

• Hatman Altuntaş E: Mesleki Akciğer Hastalıklarından Korunma, Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi 2019; 7 (2): 16-27

• Bilir, N. , (2011) , Meslek Hastalıkları (tanı, tedavi ve korunma ilkeleri), Hacettepe Tıp Dergisi,42, 147-152

• Şimşek, C. , Akkurt, İ. , Mesleki ve Çevresel Hastalıklar http://file.lookus.net/TGHYK/tghyk.10.pdf