Çok yakın zamana kadar, tedarik, maliyet, pazarlama gibi etkenler şirketler için ana unsurlar iken günümüzde iş sağlığı güvenliği, iş sürekliliği, sürdürebilirlik gibi kavramlar artık önem sırasının başında yer almaktadırlar. İş sağlığı ve güvenliğin en önemli gereklerinden acil durum planlaması ise kendi başına irdelenmesi ve yönetilmesi gereken bir unsur olmaktadır. İyi yönetilmediği takdirde ağır zararlara yol açabilen bu tür durumlardan korunma, önleme tedbirleri ciddi olarak ele alınması gereken konuların başında gelmektedir.

Acil durum planları ve uygulamalarının öncelikli hedefi, işyerlerinde çalışanların zarar görmesini önleyici tedbirlerin sistemli şekilde alınması ve uygulanmasıdır.

Bu planlar başlıca, işyerinin faaliyet alanı, çalışan sayısı, lokasyon yapısı, coğrafik koşullar ve benzeri faktörler acil durum çalışmalarını önemli şekilde etkilemektedir.

Acil durumlarda işyerlerini etkilemesi muhtemel tehlike kaynakları tespit edilirken özellikle büyük yapıdaki kurumlar için afet ve kriz durumları göz ardı edilmemelidir. Afet ve kriz durumlarında kurumsal acil durum yönetiminin hem kurum içi hem de kamu afet yönetimi ve diğer ilgili yerel ve mahalli kurum ve idareler ile iletişim ve ortak müdahale ve iş birlikleri göz ardı edilmemelidir.

Kavramlar

Genel olarak, acil durumlar zincirini, Olay, Acil Durum, Kriz, Afet olarak sıralayabiliriz.

Olay, beklenmedik anda sınırlı zamanda gerçekleşen, sınırlı kişiyi etkileyen durum, Acil durum, beklenmedik anda, zarar verme riski öngörülemeyen, en kısa sürede ekip müdahalesi gerektiren durum ya da durumlar, Kriz, acil durumun büyümesi, daha farklı zarar risklerinin meydana gelmesi durumlarında, geçici süre için kurulan bir yönetim ekibi tarafından, karar alma, iletişim, müdahale, zarar azaltma ve kurtarma gibi operasyonların yönetilmesi ve süreci, Afet, Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olaydan kaynaklı sonuçtur.

Kısaca, olay ve acil durum işyerinde meydana gelen, çalışanları ve işyerini etkilerken, kriz ve afet durumları işyerleri, çevresi, toplumu ya da ülke genelini etkileyecek düzeydeki durumlar olarak değerlendirebiliriz.

Kriz ve afet yönetimleri, kamu, özel, yerel yönetimlerin ortak yönetimin sağlandığı durumlardır.

Acil Durum Yönetim Süreci

Acil durum yönetim süreci, ISO 45001-2018 İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi rehberliğinde, mevzuat gerekliliklerine uygun olarak planlanmalı ve uygulanmalıdır.

• Süreci başlıklar halinde sıralarsak,
• Acil durumların belirlenmesi,
• Olumsuz etkilere karşı önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin alınması,
• Görevlendirilecek personellerin belirlenmesi, eğitimlerinin planlanması,
• Müdahale ve tahliye yöntemlerinin oluşturulması,
• Tüm karar ve uygulamaların dokümante edilmesi,
• Tatbikat planlamasının yapılması,
• Planların gözden geçirilmesi ve revizyon aşamaları takip edilmesi olarak sıralayabiliriz.

Öte yandan, günümüzde kurumların acil durum ve afet yönetimlerinde bütünleşik yapı çalışmaları yapıldığı görülmektedir.

Burada amaç, öngörülmeyen olumsuzluklar dahil, her türlü acil durumlarda etkin, zamanında ve en az kayıpla müdahale, birim ve ekipler arası koordinasyonun sürekliliği, olası harici kurum kuruluşlarla yapılacak iş birliklerinde sağlıklı ve sürekli destek sağlanmasıdır.

Bu yapıda, Risk Yönetimi ve Kriz yönetimi olarak yaklaşım benimsenmektedir. Risk Yönetimi, önleyici ve koruma amacı ile, hazırlık ve zarar azaltma, Kriz yönetimi ise, düzeltme, normale dönüş amacı ile, müdahale ve iyileştirme operasyonlarına odaklıdır.

Risk yönetimi olay öncesi ve sonrası, kriz yönetimi olay esnası ve sonrası önemlidir.

Bütün çalışmaların başarısı, üst yönetimin desteğine bağlıdır. Üst yönetimin periyodik olarak yönetim gözden geçirme etkinliği ile sürece destek sağlamalıdır.

Ayrıca, kurum içinde yaşanan her türlü olayların kayıtları bir veri havuzunda toplanmalı, toplanan verilerin değerlendirilmesi yapılarak, iyileştirme faaliyetleri sürekliliği sağlanmalıdır.

Diğer Süreç Bileşenleri

Tüm çalışmalar esnasında göz ardı edilmemesi gereken bazı hususlara da değinmek gereklidir. Acil durum yönetimini etkileyen hususlar başlıca:

İletişim

Harici ve dahili iletişimin, alternatif iletişim araçlarının ya da sisteminin sağlanması.

Ekipler ile harici ilgili yerlerin iletişim bilgilerinin güncellenmesi.

Ekipler genelinde, telsiz ve benzeri cihazlar ile acil durumlarda net anlaşılır bilgi verme alma becerilerinin arttırılması.

Farkındalık

Tüm kademedeki çalışanlar ve ekiplerin, sorumluluk ile bilinç farkındalıklarının her zaman güncel ve üst seviyede tutulması.

Ekip Yetkinliği

Acil durum ya da kriz durumlarında, personelin plan dahilinde bireysel ve ekip çalışması yeteneğinin geliştirilmesi.

Her departman ya da lokasyon özelinde, farklı senaryolarda mümkün olan en geniş katılımlı tatbikatların gerçekleştirilmesi.

Envanter Yönetimi

Müdahale ekipman, araç gereçleri, ayni, iaşe malzemelerinin takibinin sağlanması, güncel stok seviye ve miktarların periyodik kontrolleri.

Durumsal Derecelendirme (Kodlama)

Amaca ve kurumsal yapıya cevap verebilir olacak şekilde, kurumsal acil durum kod yapısının oluşturulması, yaygınlaştırılması periyodik olarak tatbikatlarda kullanılması.

Ulaşım Ulaştırma Lojistik

Çalışanların, ekiplerin, ekipman, malzeme vb. unsurların, operasyon esnası ve sonrasında, güvenli ve planlı şekilde ulaşımların sağlanması, olumsuz durumlarda önceden belirlenmiş alternatif yöntemlerin uygulanması, güzergâh planları, araç ve ekipman parkurlarının yönetilmesi.

Günümüz dünyasında gerek iklimsel değişimler gerekse hızla değişen sanayi, beraberinde öngörülemeyen acil durumlar ve afetlere yol açan olumsuzluklara sebep olmaktadır. Öncelikle can kayıpları ile maddi zararların en az zarar ile atlatılması, üst yönetimin desteği ile sürekli etkin ve dinamik bir acil durum yönetimi ile mümkün olmaktadır.

Acil durumları en iyi anlatan sözlerden birisi ile sağlıklı ve güvenli yarınlar diliyorum. “Başarılı acil durum yönetimi deneyim ve uzmanlığa güvenir.” Leo Bosner