Günümüzde, teknolojinin hızla gelişmesi ve enerji ihtiyacının artmasıyla birlikte, akaryakıt istasyonları insanların günlük yaşamlarının önemli bir parçası haline gelmiştir. Otomobillerin ve diğer taşıtların vazgeçilmez birer parçası olan akaryakıt, işletmelerin ve bireylerin hareketliliğini sağlamaktadır. Ancak, akaryakıt istasyonlarının işleyişi ve güvenliği konusunda dikkat edilmesi gereken birçok önemli detay bulunmaktadır. Bunlardan biri de topraklama ve topraklama maşası kullanımıdır.

Akaryakıt İle İlgili Bilgiler

Akaryakıt, ham petrolün rafine edilmesi ve kimyasal dönüşümleri ile elde edilen normal, süper ve kurşunsuz benzin, motorin vb. ürünlere verilen genel bir addır. Benzin, parafinler, aromatik ve olefinik hidrokarbonlardan oluşan, karbon sayıları C4-C12 aralığında olan bir hidrokarbon karışımıdır. Benzin hacimsel olarak %5 konsantrasyona kadar benzol ve hegzan ihtiva edebilir. Akaryakıt olarak kullanılan benzinde, vuruntu önleyici alkiller, antioksidanlar, boyalar, karbüratörde buzlanmayı önleyici bileşikler, üreticiye ait performans yükseltici gibi katkılar bulunabilir. Normal benzin, buji ateşlemeli, içten yanmalı motorlar için üretilen akaryakıttır. Kükürt oranı yüksek, uçuculuğu fazla ve oktan sayısı düşüktür. (En az 91 oktan) (Bu tür benzin akaryakıt olarak kullanımdan kaldırılmıştır.)

Süper benzin, kurşunlu benzinle çalışan, buji ateşlemeli içten yanmalı motorlar için üretilen akaryakıttır. Kükürt oranı düşüktür, yüksek performanslı motorlarda kullanılır normal benzine oranla daha az uçucudur ve oktan sayısı yüksektir. (En az 95 oktan)  Kurşunsuz benzin, Sıkıştırma oranı yüksek motorlarda kullanılmak için üretilen akaryakıttır. Oktanı en az 95’tir. İçerisindeki kurşun oranı ise en fazla 0.013gr.Pb./lt.’dir.

Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) İle İlgili Bilgiler

Sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG), petrolün damıtılması ve ayrışması sırasında elde edilen ve sonradan basınç altında sıvılaştırılan, genel formülü C2H2n+2 olarak bilinen başlıca propan, bütan ve izomerleri gibi hidrokarbonların karışımıdır. Ticari kullanımda genel olarak sıvılaştırılmış petrol gazları yaklaşık % 70 propan (C3H8) ve %30 bütan (C4H10) dan oluşur. Sıvılaştırılmış petrol gazları renksiz, kokusuz ve havadan 1.5 kat daha yoğun bir gazdır. LPG normal şartlar altında gaz halindedir, ancak depolama tanklarına doldurulması esnasında basınç altında sıvılaştırılmış halde bulunmaktadır. Bu karışım sıvı olarak ticari kullanıma sevk edilir. Sıvılaştırılmış petrol gazları sıvılaştırıldığında hacmi önemli ölçüde azaldığından, taşıma, depolama vb. işlemler sıvı haldeyken yapılır. Sıvılaştırılmış petrol gazları basınç kaldırıldığında çevreden aldığı ısı ile gaz haline dönüşerek kullanılır. LPG’nin patlaması için bu gazın hava içinde hacimce en az %2, en çok %9 sınırları dâhilinde karışmış olması gereklidir.

Statik Elektrik

Petrol endüstrisindeki ana ateşleme kaynakları alevler, elektrik arkları, sıcak yüzeyler ve statik elektriktir. Statik elektrik, patlamaya sebep olabilecek veya yangın başlatabilecek kıvılcımı üretmesi sebebiyle tehlikelidir. Günümüzde statik elektrikten kaynaklanan riskler hakkında hem sektörlerde yaşanan deneyimlerden hem de araştırmalardan süregelen bir bilgi birikimi vardır.

Çoğu endüstriyel süreç statik elektrik üretebilir. Yanabilir gaz, buhar ve sıvıların bulunduğu ortamlarda statik elektrik yangın ve patlamaya sebep olabilir. Yangın veya patlama riski yüksek olan alanlar tehlikeli bölgelerdir ve “zone” olarak sınıflandırılırlar.

İki nesne birbirine sürtünüp hızlı bir şekilde ayrıldıklarında üstlerinde yük birikebilir. Cisimlerin gövdelerinde biriken yük normalde zararsızdır ama yanabilir sıvı ve gazların bulunduğu Zone diye adlandırdığımız tehlikeli alanlarda yangın veya patlamaya yol açabilecek kıvılcımı oluşturabilir. Statik elektriğin oluşmasına zemin hazırlayan faktörlerden bazıları aşağıda ki gibidir.

• İletkenliği Düşük Sıvıların Borulardan Akması
• Tank İçinde Oluşan Türbülans
• Kauçuk Tekerlekli Yakıt Tankerleri
• Hortum Başından Fışkıran Sıvılar
• Yakıt İçinde Yüzen Katı Parçacıklar
• İnsan Faktörü
• Su

Yanıcı ve patlayıcı sıvılar, gazlar ve buharların bulunduğu ortamlar ufak bir tetiklenmeyle korkunç sonuçlar meydana getirebilir. Statik elektrik bu tehlikelerin ilk adımını oluşturma potansiyeline sahip olduğu için tehlikelidir ve mutlak önlem almayı gerektirir.

Topraklama Nedir?

Topraklama, elektriksel enerjinin güvenli bir şekilde dağıtılması ve kullanılmasını sağlamak amacıyla tasarlanmış bir güvenlik önlemidir. Elektrik akımının toprağa emilmesi veya yönlendirilmesi işlemi olarak da açıklanabilir. Topraklama, tehlikeli elektrik akımlarının insanlara veya cihazlara zarar vermesini engellemek için oldukça önemlidir.

Akaryakıt İstasyonlarında Topraklama ve Topraklama Maşası Kullanımının Önemi

Akaryakıt istasyonlarında topraklama maşası kullanımı da bu temel prensibe dayanmaktadır. Akaryakıt istasyonlarında büyük miktarlarda akaryakıt depolanmakta ve transfer edilmektedir. Bu süreç sırasında oluşabilecek statik elektrik birikimi veya sızıntı elektriksel tehlikeleri artırabilir. İşte bu noktada topraklama ve topraklama maşası kullanımının önemi devreye girer.

Özellikle LPG ikmali bulunan akaryakıt istasyonlarında, emniyet kurallarını dikkate almadan dolum yapılması, pek çok kentte bu istasyonlarının yerleşim yerleriyle iç içe faaliyet göstermesi nedeniyle büyük risk oluşturmaktadır. Olası bir yanma ve parlama sonucunda oluşabilecek patlama ile şiddet oldukça yüksek seviyelerde olacak ve çoklu etkilenim söz konusu olabilecektir. Akaryakıt istasyonlarında görevli personel sıkı bir eğitimden geçmeli, görev tanımında yer alan ve talimatlarla belirtilen tüm kuralları eksiksiz uygulamalıdır. Özellikle Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG)’li araçların dolumun da ilgili mevzuat ve standartlarla belirlenmiş kuralların ihmal edilmemesi gerekmekte ve LPG ikmalinde topraklama maşasının kullanımı unutulmaması sağlanmalıdır. Hatta bu sistemlerin insan hatasını devre dışı bırakacak şekilde otomatik devre kesicili bir yapıda olması da riski azaltacak bir unsur olacaktır. LPG ikmalinden görevli olan personelin mutlak suretle bu konu ile ilgili yetki belgesini alması sağlanmalı ve bu tür belgesi olmayan personelin alanlarda çalışmasına izin verilmemelidir.

Akaryakıt istasyonları, yüksek yanıcı özelliklere sahip akaryakıtın ve gazın depolandığı ve taşındığı alanlardır. Burada oluşabilecek bir patlama veya yangın sadece maddi kayıplara yol açmakla kalmaz, aynı zamanda insan sağlığını ve çevreyi de tehlikeye atabilir. Topraklama ve topraklama maşası, istasyonlarda oluşabilecek statik elektrik birikimini toprağa deşarj ederek patlama ve yangın riskini büyük ölçüde azaltır.

Birçok ülkede akaryakıt istasyonlarının işletilmesi belirli regülasyonlara tabidir. Bu regülasyonlar, güvenlik önlemlerini içerir ve istasyon işletmecilerini belirli standartlara uymaya zorlar. Topraklama ve topraklama maşası kullanımı genellikle bu regülasyonların bir parçasıdır ve uyum sağlamak istasyonun yasal zorunlulukları arasında yer almaktadır.

TS 12820 Akaryakıt istasyonları-Emniyet kuralları Standartı; özellikle akaryakıt istasyonlarında olması gereken asgari koşulları dizayn eder. Tüm akaryakıt istasyonları bu standart dâhilindeki belirtilen hususlara eksiksiz uyum sağlamak zorundadır. TS 11939 Sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG)- İkmal istasyonu- Karayolu taşıtları için- Emniyet kuralları; karayolu taşıtları için kurulan LPG ikmal istasyonları ile ilgili emniyet kurallarını kapsar. LPG ihtiva eden istasyonlar bu standartlarda belirtilen hususlara tam uyum sağlamak zorundadır. Bu ve buna benzer ATEX Direktifi (2014/34/EU), NFPA 30 – Flammable and Combustible Liquids Code, Petrol Depolama (Kontrol) Yönetmeliği, IEC 60079 Serisi, UL 913 – Intrinsically Safe Apparatus and Associated Apparatus for Use in Class I, II, and III, Division 1, Hazardous (Classified) Locations gibi yasalar ve standartlar, akaryakıt istasyonlarında topraklama ve topraklama maşası kullanımının gerekliliğini vurgulayan ve ya atıfta bulunan bazı örneklerdir. Ülke ve bölgeye göre farklı yasalar ve yönetmelikler de bulunabilir. İşletmeciler, faaliyet gösterdikleri yerde geçerli olan yasal gereklilikleri araştırmalı ve buna göre topraklama ve topraklama maşası gibi önlemleri mutlak suretle uygulamalıdır.

Sonuç olarak; Akaryakıt istasyonlarında topraklama ve topraklama maşası kullanımı, güvenlik, çevre koruma ve yasal uyum gibi bir dizi faktörü içeren geniş bir konudur. Elektriksel tehlikelerin en aza indirilmesi, patlama ve yangın riskinin azaltılması, personel, müşteri ve çevre güvenliğinin sağlanması için topraklama ve topraklama maşası kullanımının gerekliliği açıktır.

Kaynaklar:

• 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu,

• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği,

• TS 12820 Akaryakıt İstasyonları Emniyet Gereklilikleri Standardı,

• TS 11939 LPG İkmal İstasyonları Emniyet Gereklilikleri Standardı,

• Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik,

• Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik

• T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) ve Akaryakıt Dolum Tesislerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Proje Değerlendirme Raporu