Çalışma duruşları, çalışanların işyerinde sergiledikleri fiziksel, duygusal ve zihinsel pozisyonları ifade eder. Bu duruşlar, çalışanın motivasyonunu, üretkenliğini ve genel iş performansını etkileyebilir. Çalışanın yetenekleri ve iş gerekleri arasındaki dengenin oluşturulması için çalışma duruşlarının iyileştirilmesi gerekir. Fiziksel duruşlar, vücudun pozisyonunu ve kaslarının gerilimini içerirken, duygusal ve zihinsel duruşlar ise kişinin çalışma motivasyonunu, konsantrasyonunu ve duygusal durumunu yansıtır. İyi bir çalışma duruşu, vücudun doğru hizalanması, kas dengesi, enerji ve zihinsel odaklanma gerektirir.

Ergonominin temel amacı da çalışma duruşlarının iyileştirilmesidir.

Üretimde en önemli girdi faktörü insandır, ergonomik çalışmalarda temel hedef ise,  insan ile diğer üretim girdileri arasındaki etkileşimi geliştirmek, insana yaraşır çalışma koşullarını oluşturmaktır. Böylece çalışana uygun iş dağılımını sağlamak ve insan sağlığını koruyarak insan-makine sisteminin etkinliğini arttırmak mümkün olur.

Yoğun işgücü kullanımı gerektiren işlerde uygun olmayan çalışma duruşları, kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına ve üretimin verimsizliğine de neden olmaktadır. Bu nedenle ergonomi bilimi içerisinde çalışma duruşlarının incelenmesi ve değerlendirilmesi önemli bir yer alır. Çalışma duruşu; vücudun, başın, gövdenin, kol ve bacakların yapılan işe ve işin özelliklerine göre hizalanması şeklinde tanımlanmaktadır. Yani birbirinden bağımsız olarak çalışanın vücut yapısına, yapılan işin niteliğine, iş istasyonların tasarımı ve kullanılan makine ve ekipmanlara göre değişmektedir. Uygun olmayan duruşlar, bir veya birden fazla uzvun, hareketsiz vücut duruşundan sapması olarak tanımlanır ve birçok olumsuz etkiye neden olabilir. Örneğin, sürekli olarak eğik veya kambur bir duruşta çalışmak, sırt, boyun ve omuz ağrılarına yol açabilir. Aynı zamanda baş ağrıları, bel ağrıları, kas gerginlikleri ve kas-iskelet sistemi sorunları gibi sağlık sorunlarını da tetikleyebilir.

Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, kaslarda, sinirlerde, tendonlarda, kıkırdakta, bağlarda, birleşme noktalarında ve disklerde (omurga) oluşur. Eğilme, doğrulma, tutma, kavrama, bükme ve uzanma gibi hareketler, günlük yaşamda sıkça yapılır. Ancak bu hareketler, iş yaşamında sürekli tekrarlar,  güç gerektiren davranışlar ve hızlı hareketler nedeniyle, zaman içerisinde yavaş yavaş gelişen travmalara dönüşerek zararlı etkiye neden olur. Yine sabit duruşlar, işin süresi ve sıklığı, vücudun belli bölgelerindeki uygun olmayan duruşlardan dolayı oluşan zorlamalar, uygun harekete engel olan işler ve titreşim, kas iskelet sistemi hastalıklarına neden olmaktadır. Oysa İyi bir duruş, omurganın doğru hizalanmasını ve kasların dengeli bir şekilde çalışmasını destekler. Bu, kas-iskelet sistemi sorunlarının riskini azaltabilir ve ağrıların önlenmesine yardımcı olabilir.

Yine Kötü bir duruş, solunum problemlerine ve sindirim sorunlarına da neden olabilir. Örneğin, eğik bir duruşta oturmak veya çalışmak, çalışanların akciğerlerinin  tam kapasiteyle nefes almasını engelleyebilir. Bunun sonucunda, oksijen alımı azalır ve enerji düzeyleri düşebilir. Aynı zamanda sindirim sistemi üzerinde baskı oluşturarak, sindirim sorunlarına neden olabilir.

Çalışma duruşları aynı zamanda duygusal ve zihinsel duruşları da kapsar. Olumsuz bir duygusal duruş, motivasyon eksikliği, stres, kaygı ve düşük moral gibi sonuçlara yol açabilir. Bu da iş performansını olumsuz etkileyebilir ve çalışanın genel refahını azaltabilir. Pozitif bir duruş ise çalışandaki bu olumsuzlukları tersine çevirirken, verimliliğini de arttırır.

Ergonominin en önemli çalışma alanı, çalışma sırasında hangi duruşların insan sağlığı açısından daha riskli olduğunun belirlenmesidir. Ergonomik risk analizi, çalışma ortamındaki risklerin gözlemlenmesi ve bu kapsamda işletmelerde uygulanmakta olan işlemler veya süreçlerde çalışanların ergonomik yapısına uymayan işlerde görülen tehlike kaynaklarının belirlenmesi ve KİSH neden olabilecek riskli duruşların düzeltilmesini amaç edinir.

Ergonomik tasarım prensiplerinin uygulandığı istasyonlarda çalışanlar, daha rahat hareket edebilir, yapmış olduğu işin özelliklerine göre parçalara, alet ve diğer malzemelere daha kolay ulaşabilirler. Yapılan ergonomik düzenlemeler ile çalışanlar, farklı açı ve yükseklikler için kolaylıkla kendilerine uygun düzenlemeler yapabilirler. Bu şekilde çalışırken daha az yorulur ve daha az stresli çalışarak hem sağlıklarını korurken, hem de verimliliklerini arttırmış olurlar.

Kaynaklar:

• Hasan BAŞ, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü ORCID No: http://orcid.org/0000-0001-5214-3394

• Fatih YAPICI, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Müh.

• İş İstasyonlarında Çalışanlarda Zorlanmaya Neden Olan Duruşların Ergonomik Açıdan İrdelenmesi: Örnek Uygulama Ergonomics 3(3), 128 – 137, 2020 DOI: 10.33439/ ergonomi.789307

• Diyar AKAY, Metin DAĞDEVİREN ve Mustafa KURT Endüstri Mühendisliği Bölümü, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Gazi Üniversitesi, Maltepe, 06570 Ankara, diyara@gazi.edu.tr, metindag@gazi.edu.tr, mkurt@gazi.edu.t, Çalışma Duruşlarının Ergonomik Analizi, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 18, No 3, 73-84, 2003