Depo ve lojistik sektöründe ergonomik riskler depo çalışanlarının maruz kaldığı en önemli riskler arasındadır. Faaliyet içerisinde yük kaldırma, taşıma, itme- çekme ve tekrarlayan hareketlerle sıklıkla karşılaşılmakta ve çalışanların kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarına yakalanma riski artmaktadır.

Kas- iskelet sistemi rahatsızlıkları ise; kaslar, sinirler, tendonlar, kıkırdak, bağlar gibi yumuşak dokularda, eklemler, kemikler ve kan dolaşımı sistemi gibi bedensel yapılarda, sinir sisteminde meydana gelen bozukluklar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Depolarda, iş akışına göre her faaliyetin ergonomik olarak değerlendirilmesi son derece önem arz etmektedir. Çalışanın postürü, tekrarlayan hareketler, kullanılan iş ekipmanının çalışana uyumu, yükün kaldırılması ve iletilmesi, çalışma ortamı vb. fiziksel olarak çalışanı ergonomik olarak olumsuz etkileyebilecek tüm faaliyetler değerlendirilmelidir.  Riskleri önlemek için çalışanların davranış biçimlerinin değiştirilmesi veya güvensiz çalışma sistemlerinin yeniden tasarlanması ve iyileştirilmesi sağlanmalıdır.

Depolarda sık karşılaşılan faaliyetlerden olan; ürünlerin forklift, reach truck, picker gibi araçlarla taşınması, ürün sayımı yapılması, paletlerin streçlenmesi, shrinklenmesi, streçlerinin açılması, kolilerin taşınması, transpalet vb. araçlarla ürünlerin çekilmesi, paletlerin etiketlenmesi, el terminali kullanımı, ürünlerin ayrıştırılması vb. gibi işlerin temel ortak noktası çoğunlukla elle taşıma işleri olarak karşımıza çıkmaktadır.  Elle taşıma işi; bir veya daha fazla çalışanın bir yükü kaldırması, indirmesi, itmesi, çekmesi, taşıması veya hareket ettirmesi gibi işler esnasında, işin niteliği veya uygun olmayan ergonomik koşullar nedeniyle özellikle bel veya sırtının incinmesiyle sonuçlanabilecek riskleri kapsayan nakletme veya destekleme işlerini ifade etmekte olup, ergonomik risk oluşturabilecek durumların başında gelmektedir. Elle taşıma işlerinden meydana gelebilecek maruziyetler, faaliyete uygun ergonomik risk değerlendirme yöntemleriyle tespit edilmeli ve gerekli ise önlem alınmalıdır. Önlem alınması noktasında, çalışma ortamının ve işin uygunluğu göz önünde bulundurularak mekanik sistemler kullanılarak taşınmasına ağırlık verilmelidir.

Teknolojinin gelişmesi ve kullanım alanının genişlemesi ile birlikte, elle taşımada kullanılan mekanik sistemlerde de gelişmeler söz konusu olmuştur. Genelde kullanılan transpalet gibi iletim araçları ya da vinç gibi kaldırma araçlarının yerini elle taşıma faaliyetlerini azaltarak, kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarının artmasını engelleyen manipülatörler kullanılmaya başlanmıştır.

Vakumlu bir kaldıraç olan manipülatörler, herhangi bir yükü bir noktadan başka bir noktaya taşımak amacı ile kullanılan, mekanik kollardan oluşan sıkıştırılmış hava (pnömatik) ile çalışan mekanik sistemlerdir ve sistemsel özellikleri sayesinde ergonomik taşıma imkânını sağlamaktadırlar.

Manipülatörlerdeki temel mantık, ürünün ağırlığını ortadan kaldırarak, gerekli olan operasyonun operatör tarafından güç harcanmadan tamamlanmasını sağlamaktır. Pnömatik manipülatörler, ağırlığı ortadan kaldırarak ürünlerin havada yüzer- gezer halde dolaşabilmesini sağlamaktadır.

Robot kol, pergel vinç, taşıma sistemi gibi isimlerle de adlandırılan manipülatörlerin, bir diğer avantajı ise vinç, caraskal gibi ekipmanların yapamadığı, üstü kapalı bir alandan ürün alıp, bırakabilme yeteneğine sahip olmasıdır. Manipülatör taban plakası ile birlikte yere sabitlenebildiği gibi, tavana asılı bir şekilde veya bir ray üzerinde hareket eder şekilde de çalışabilmektedir. Çalışma alanının durumuna göre yerde, askı tipi ya da ray üzerinde de çalışabilmektedir. İşin ve ürünün özelliklerine göre depo operasyonlarında aktif olarak kullanılan manipülatörler, özellikle sabit alanlarda yapılan ayrıştırma, paletler arası aktarım gibi süreçlerde çalışanın sağlığının korunmasıyla beraber verimliliğin arttırılmasına da katkı sağlayabilmektedir.

Buradan yola çıkarak, bilhassa depolarda olmak üzere, birçok çalışma kolunda elle taşıma işlerine alternatif olabilecek; manipülatörlerin; sık kullanılan taşıma– iletim araçları arasında bulunması ve çeşitlendirilmesi uzun vadede çalışanlardaki kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarında ciddi azalmaya sebep olabileceği ön görülmekte olup, kullanımı tavsiye edilmektedir. Belki yakın gelecekte, işyeri dışında da gündelik yaşantımızda kullanılan manipülatörlere rastlarız.

Kaynaklar:

• 24.07.2013/ 28717 Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği

• Gönen, D., Atıcı, H. ve ark., Depolama Alanlarında Çalışanların Çalışma Pozisyonlarının İncelenmesi, Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi 5(ÖS: Ergonomi2016), 293-299, 2017 e-ISSN: 1308-6693