İş bilimi veya insan mühendisliği olarak da bilinen ergonomi, çalışma ortamının insan faktörü ile uyumunu inceleyerek, iş kazalarının en alt seviyeye indirilmesi çalışmalarıdır. Çalışma ortamından kasıt; sadece insanın içinde bulunduğu ortam değil buna ilaveten makine, alet ve malzemenin, çalışma metodunu organize etmektedir. Aynı zamanda; araç, gereç ve makinelerin insan tarafından maksimum konfor ve emniyetle kullanılabilmesi için gerekli olan ve insanların bilimsel özelliklerine ait bilgilerin toplamıdır.

Ergonominin başlıca amaçlarından birisinin de işin, iş yerinin ve çalışma koşullarının bilimsel esaslara dayanarak düzenlenmesi, iş kazalarının önlenmesi ve çalışanların güvenliğinin sağlanması olduğu söylenebilir. Ergonomi, çalışma ortamının olumsuzluklarını barındıran koşulların ortadan kaldırmasına yönelik bir bakış açısına da sahiptir. 

Çalışma ortamının insanın fizyolojik ve psikolojik yapısına uygun olarak düzenlenmesi esastır.

Çalışma ortamındaki fiziksel faktörleri; tekrarlanan hareketler, uygunsuz duruşlar, statik duruş, aşırı güç, sıkışma şeklinde sıralayabiliriz. Fiziksel faktörler ergonomik risklere etkendir. Çalışma ortamında büyük oranda görülen rahatsızlık kas iskelet sistemi rahatsızlıklarıdır.  Kas iskelet sistemi riskleri (KİSR), genellikle şiddetli travmalar tarafından oluşmayıp; kaslar, tendonlar, bağlar eklemler ve kıkırdaklar gibi yumuşak dokularda ve sinir sisteminde tekrarlı incinmeler nedeniyle yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır.

Yapılan araştırmalar göstermektedir ki iş kazalarına neden olan iki temel etmen, çalışma ortamındaki güvensiz durumlar ile güvensiz davranışlardır. Ergonomi, tanımı gereği iş kazalarına neden olan bu iki temel etmen ile ilgilenmektedir. Genelde çalışma yerlerinde iş güvenliğini bozan ve iş ortamında tehlike arz eden bütün koşullar, genel olarak çevre, makine ve malzemeden kaynaklanmaktadır.

Ergonominin insanın işe uyumunu sağlamadaki görevi düşünülecek olursa iş kazalarındaki insan ile ilgili olan her başlıkta çalışma yapabileceği kaydedilmelidir. Kuşkusuz kazaların insan hatalarından kaynaklanması birçok faktöre dayandırılabilir; kaza yapan işçinin eğitimsizliği, işe uygun olmayışı, uyumsuzluğu, bilgi eksikliği, tecrübesizliği, yorgunluğu, heyecanlı veya üzüntülü oluşu, dalgınlığı, dikkatsizliği, ilgisizliği, düzensizliği, mesleki noksanlığı ve hastalıkları vb. nedenler; ya da işçinin her şeye karşın kurallara uymamış olması da insan faktörüne bağlı temel sebepler arasında bulunmaktadır.

Ergonomik faktörlerin fazla önem verilmediği işyeri düzenlenmelerinin sonuçları, iş kazaları oranlarında artma olarak karşımıza çıkmaktadır. İş kazalarının çalışan, işveren ve ülke ekonomisi açısından sonuçlarını düşündüğümüzde iş kazalarının önlenmesi çalışmalarının önemi ortaya çıkmaktadır. Çalışma hayatındaki tecrübelerimiz yapılan incelemelerde yaşanan birçok iş kazasının kök- neden analizleri bize ergonomik kökenli olduklarını göstermektedir. Örneğin; ahşap palet bölümünde paleti alırken paletin çalışanın ayağına düşmesi sonucu oluşan iş kazasında; uzanma, çekme, dönme gibi ergonomik risk etmenleri bulunmaktadır. Manuel transpalet ile şarj işlemi sırasında tekrarlı hareket ile ürünleri yükleme esnasında ayağın transpalet ile raf köşesine çarpması ya da ağır kaldırma ergonomik kökenli iş kazası olmaktadır.

Ergonomik çalışma düzenlemeleri; çalışanların omurga sağlığı, kas- iskelet sistemi, cilt ve göz sağlığı gibi konularda uzun vadeli koruma sağlamakta olup, çalışanların daha rahat bir şekilde çalışarak, performanslarının artmasına ve yüksek bir verimliliğe katkı sağlamakta ve çalışanların yaralanma riskini azaltmaktadır. Dolaylı olarak da işletme için daha düşük maliyet oluşmaktadır.

Ergonomik olmayan işler, çalışanlar için risk ve işletmeler için mali olarak yük oluşturmaktadır.  Ancak ergonomik düzenleme yapmak, iş kazalarını azaltmak ve üretkenliği artırmak için iyi bir yol sunmaktadır. İşletme sahipleri ve çalışanları, işyerinde ergonomik çalışma düzenlemelerine yatırım yapmaları, işyeri sağlığı ve güvenliği konusunda bir adım öne çıkmaları anlamına gelmektedir. Ergonomi bir süreçtir ve asla son biçimi yoktur.   

Kaynaklar:

• Aksüt G., Eren T., Tüfekçi M., Ergonomik Risk Faktörlerinin Sınıflandırılması: Bir Literatür Taraması Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Endüstriyel Teknoloji Eğitimi Bölümü 2013 Mezunu. Teknoloji ve Tasarım Dersi Öğretmeni – Ergonomi 3(3), 169 – 192, 2020 e-ISSN : 2651 – 4877

• http://www.iloencyclopaedia.org/part-viii-12633/accident-prevention/9256-accident-prevention/theory-ofaccident-causes

• Heinrich H.W. (1931), Industrial Accident Prevention: A Scientific Approach. McGraw-Hill.

• https://cooperequipment.ca/ safety-training/toolbox-talks/unsafeacts-vs-unsafe-conditions/

• Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, ÇASGEM Yayın No 58 Ankara 2017, s.31