İnsanın içinde yaşadığı her alana konfor katan ergonomi disiplini, özellikle günün büyük bir çoğunluğunu geçirdiğimiz çalışma ortamlarının sağlıklı ve güvenli olmasını sağlamak açısından da büyük önem taşımaktadır. Çalışma ortamlarında işe özgü risk faktörlerini oluşturan tekrarlı hareketler, kuvvet, uygun olmayan vücut duruşları, statik duruş, iş yeri düzeni gibi fiziksel faktörler ile iş memnuniyetsizliği, monoton iş, zaman baskısı, dinlenme molalarının eksikliği gibi psikososyal risk faktörleri de çalışma hayatını olumsuz etkileyen faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanı sıra çalışma ortamındaki; uygun olmayan sıcaklık, nem, gürültü, titreşim, aydınlatma gibi çevresel risk faktörleri de çalışma hayatının sağlıklı ve güvenli bir şekilde sürdürülebilmesi için önemlidir. Ergonomik risk etmenleri olarak değerlendirilebilecek bu risklerin kontrol altına alınamadığı durumların, iş kazası ve işe bağlı rahatsızlıklar ve/veya meslek hastalıklarının gelişimine yol açtığı pek çok bilimsel çalışmada gösterilmiştir.

İnsanlar veya bir sistemin diğer unsurları arasındaki etkileşimlerin anlaşılması ya da insan refahını genel olarak optimize etmeye yarayan tasarım için teori, ilke, veri ve yöntemlerini uygulayan ergonomi kavramı; insanın olduğu her alanda işletilebilir bir disiplindir. Ancak, ergonomi çalışmaları denildiğinde, sadece ofis ortamlarında sürdürülmesi gereken bir uygulama olduğu algısı söz konusudur. Oysa yaşanılan birçok iş kazası ve işe bağlı rahatsızlık ve/veya meslek hastalığının temelinde ergonomik riskler yer almaktadır.

Ülkemizde yürürlükte bulunan iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı incelendiğinde;  12 yönetmelikte  «Ergonomi» ile ilintili tanımlar ve uygulamalar yer almaktadır. Bu ifadelerin çoğu ergonomi ile ilgili genel hükümler içermekte olup, spesifik çalışmalara dair net uygulamalara yönelik beyanlar içermemektedir. Bu kapsamda, özellikle 29.12.2012 / 28512 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği incelendiğinde ergonomik tehlikelerin belirlenmesi gerekliliğinden bahsedilmiş olup, bu risklerin belirlenme ya da ortadan kaldırılması ile ilgili usul ve esaslara detaylı bir şekilde yer verilmemiştir. Bu durum, ilgili yönetmeliği uygulamak durumunda olan yönetici ve İSG Profesyonellerinin ergonomik tehlikelerin gözden kaçırmasına veya önceliklendirememesine neden olabilmektedir.

Bu nedenle işyerlerinin ergonomik açıdan değerlendirilmesine yönelik hükümlere iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında yer verilmesi, çalışma ortamlarında ergonomik koşulların sağlanması konusunda özendirici olacak ve yükümlülük getirecektir. Ülkemizde yapılmış bir çalışma sonuçları çerçevesinde; İSG Profesyonellerinde ergonomi bilincini sorgulayan bir çalışmada, mevzuatımızda yer alan ergonomiye yönelik düzenlemelerin yeterli olmadığı ve ergonomik risklerin değerlendirilmesine yönelik yönetmelik gereksinimi olduğunu düşündükleri belirtilmiştir.

Mevcut yasal düzenlemelerin, yeterince yol gösterici olmaması nedeniyle önerdiğimiz “İşyerlerinde Ergonomik Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği”; İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 10. ve 30. Maddeleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği, Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemler Hakkında Yönetmelik, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ve Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği’ne göz önünde tutularak hazırlanmalıdır.

Bunun yanı sıra, uluslararası standartlar ve bilimsel metotlar doğrultusunda hazırlanacak yönetmelikte ergonomik koşulların tümü, çalışma duruşu, tekrarlama, taşıma, tutma, kaldırma, elle taşıma, itme/çekme, oturarak çalışma, statik çalışma gibi kavramların tanımlarına yer verilmesi faydalı olacaktır.

Hazırlanacak olan yönetmeliğin yükümlülükler bölümünde, mevcut 29.12.2012 / 28512 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliğinde vurgulandığı gibi işverenin ergonomik risk değerlendirme yapması ya da yaptırması gerekliliği net ifadelerle belirtilmelidir.

Tüm risk değerlendirme çalışmalarında olduğu gibi bu yönetmelikte de, ergonomik risk değerlendirme ekibinin oluşturulması ve ekipte yer alacak İSG Profesyonellerinden en az birinin ergonomi konusunda eğitimli olmaları gerektiği hükmüne yer verilmelidir. Bunun için öncelikle İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdürlüğü’nce ergonomi eğitim programları oluşturulmalı, eğitimler yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşlarca sertifikalandırılarak verilmelidir.

Yönetmelikte, tehlike tanımları ergonomik tehlikelere yönelik dizayn edilmelidir. Risk kontrol adımları, dokümantasyon gibi kısımlar ise genel risk değerlendirme aşamaları ile paralellik gösterecek şekilde tasarlanmalıdır.

Ergonomik risk değerlendirmelerde; sürdürülen faaliyete uygun metot seçimi; doğru sonuca ulaşmak için son derece önemlidir. Bu konuda, İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğünce, çeşitli sektörlere yönelik yol gösterici kaynakların hazırlanmasının da İSG Profesyonellerine kolaylık sağlayacağı düşünülmektedir.

Ergonomik risk değerlendirmelerinin çalışma ortamlarında standardize edilerek, zorunlu hale getirilmesi süreç içerisinde çalışma ortamlarında ergonomik iyileştirmelerin etkin olarak yapılabilmesini, buna bağlı olarak da iş kazası ve işe bağlı rahatsızlıklar ve/veya meslek hastalıklarının engellenmesini sağlayacaktır.

Kaynaklar:

• https://www.ergonomics.com.au/new-victorian-workplace-manslaughter-laws/

• Ergonomik Risk Faktörlerinin Sınıflandırılması: Bir Literatür Taraması, G. AKSÜT, T. EREN, M. TÜFEKÇİ; Ergonomi 3(3), 169 – 192, 2020 e-ISSN : 2651 – 4877

• İLO Belgeleri ve Ulusal İSG Mevzuatında Ergonomi; B.DİK; Safe Zone Journal; 2023

• Türkiye İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatında Ergonominin Yeri Üzerine Bir Çalışma, M.O.ENGÜR; K. CHAUSH-OGLY, Dergi Park, 2019

• 12.2012 / 28512 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Yönetmeliği

• İşyerlerinde Ergonomik Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği Taslak Çalışması, A. SİPAHİOĞLU; Ulusal Ergonomi Kongresi, 2019

• İş Sağlığı ve Güvenliği Profesyonellerinde Ergonomi Bilinci; B DİK; Ulusal Ergonomi Kongresi; 2022; Eskişehir

• İşyerlerinde Ergonomik Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği Taslak Çalışması; A. SİPAHİOĞLU, Ulusal Ergonomi Kongresi; 2019; Samsun