Afetler gibi olağanüstü durumlarda; etkilenen bireylerin barınma gereksinimlerinin yanı sıra temiz su, güvenilir gıda ve beslenme hizmetlerine erişiminin sağlanması oldukça önemlidir. Ancak; özellikle ilk günlerde, yaşamın sürdürülebilmesi ve sağlığın korunması amacıyla gereksinim duyulan temiz su ve gıda kaynaklarına erişim aksayabilmekte; yeterli ve dengeli beslenme tam anlamıyla mümkün olamamaktadır.
Bu nedenle; afet sonrası dönemlerde amaç, etkilenen bireylerin temiz suya, güvenilir gıdaya erişimlerini ve normal yaşantılarındaki beslenme düzenlerine olabildiğince çabuk geri dönebilmelerini sağlamak olmalıdır.
Afetin gerçekleştiği ilk dakikalardan itibaren insanların en çok ihtiyaç duydukları şey sudur ve insanlara güvenilir suyu sağlamak oldukça önemlidir. Ancak, afetlerde su şebekeleri, iletim boru hatları ve depolarda oluşan hasarlar içme suyu sistemlerinin, atık su sistemlerinde meydana gelebilecek sızıntılar nedeniyle kirlenmesine yol açabilmektedir. Tedarik zincirinin de etkilenmesine bağlı olarak su ve gıda temini ciddi oranda tehlikeye girmekte ve ev koşullarında beslenmeden, çadırkent koşullarında beslenmeye geçiş nedeniyle bireyler gıda kaynaklı hastalık riskiyle karşı karşıya kalabilmektedir.
Afet sonrasında temiz su ve tuvalet olanaklarının olmaması da sanitasyonun sağlanamamasına ve gıda güvenliğinin riske girmesine yol açabilmektedir. Herhangi bir gıda güvenliği probleminin olması özellikle yaşlılarda, hamilelerde, bağışıklığı düşük bireylerde ve çocuklarda su ve gıda kaynaklı hastalıkların ortaya çıkabilme olasılığını artırabilmektedir.
Afet gibi olağanüstü durumlarda, beslenme gereksiniminin aksamadan sağlanabilmesi insanların ruhsal açıdan da kendilerini daha iyi hissetmelerini kolaylaştıracaktır. Gereksinimler karşılanırken; lojistik, depolama, dağıtma,hazırlama ve servis edilmesi aşamalarının her birinde gıda ve su güvenliği kurallarına uyulması son derece önemlidir. Çünkü temiz olmayan su ve güvenilir olmayan gıda, salgın hastalıkların oluşumuna zemin hazırlayarak insanların sağlığının tehlikeye atılmasına sebep olur.
Gıda güvenliği, gıda kaynaklı hastalıklara neden olan biyolojik, fiziksel ve kimyasal etkenleri önleyecek şekilde gıdanın işlenmesi, hazırlanması, depolanması ve son tüketiciye sunulması olarak tanımlanabilir.

Su ve gıda güvenliğinin sağlanabilmesi için;

• Gıda maddelerinin temizliğine, depolanmasına, uygun koşullarda saklanmasına dikkat edilmelidir.
• Afetin getirdiği olumsuzluklardan etkilenmemek ve gıda güvenliğini tehlikeye sokmamak için gıda depolama ve dağıtım alanları çöp toplama alanlarından ve yıkıntılardan uzakta konumlandırılmalıdır.
• Güvenilir olduğu yetkililerce belirtilmediği sürece şebeke suyu kullanılmamalı, tüketilecek sular kapalı ve tek kullanımlık ambalajlarda temin edilmeli ve bu ambalajlar direkt güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır.
• Konserve gıda tüketilmesi gereken durumlarda; konservelerin ambalajlarının şişmiş, delinmiş, ezilmiş olmamasına dikkat edilmeli; bu tür ürünlerin tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Gıda maddelerini hazırlayan ve dağıtımını sağlayan kişiler hijyen kurallarına dikkat etmeli, eller hijyenik el yıkama yöntemiyle yıkanmalı, özellikle yemek servisi sırasında ağzı-burnu kapatacak maske ve eldiven kullanılmalıdır.
• Yemek üretiminde kullanılacak ürünlerin soğuk ve sıcak zincirleri kırılmamalı, ekipmanların dezenfeksiyonu ve temizliğine özen gösterilmelidir.
• Gıda kaynaklı hastalıkları önleyebilmek için gıdaların bakterilerin en hızlı üredikleri 5-63℃ arasındaki sıcaklık aralığında kalmamalarına dikkat edilmeli, bunun için de yemek hazırlama, pişirme, servis ve depolama süreçlerinin hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.
• Et ve tavuk gibi riskli gıdaların bozulma ihtimallerinin yüksek olması nedeniyle bu gibi ürünlerin kontrolleri çok daha sıkı gerçekleştirilmelidir
• Et ve tavuk içeren yemeklerin pişirildikten kısa süre sonra tüketildiğine emin olunmalı, bu tarz ürünlerin özellikle çadır ya da toplanma alanlarında saklanarak sonradan tüketilmesi engellenmelidir.
• Çiğ sebze ve meyveler temiz ve hijyenik su ile yıkanmalı, pestisid kalıntılarının uzaklaştırılabilmesi için iyice durulanmalarına özen gösterilmelidir.
• Belli gıdalara alerjileri, gıda intoleransı ve kronik rahatsızlıkları olan bireyler belirlenmeli, bu bireylerin beslenmelerine ayrıca özen gösterilmeli, olası bir alerjen tepkimeye vs. sebebiyet verilmemelidir.
• Yiyecekler sinek ve böceklerden iyice korunmalı ve afet sebebiyle kontamine olmuş gıdalar hemen yok edilmelidir
• Yemek servisi ve tüketimi belirlenmiş alanlarda yapılmalı, bu alanlar sürekli gözetim altında tutulmalı, atıkların birikmesi önlenerek düzenli bir biçimde toplanmaları sağlanmalıdır.

Kaynaklar;

• Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Afet Durumlarında Beslenme Hizmetleri (2007)
• Dökmeci, Ayşe & Karakoç, Naz. (2022). Afetlerin Neden Olduğu Çevre Sağlığı Sorunu; Su Kirliliği ve Güvenli Su Kullanımı.
• Öney B. , Akman K. Afet Durumlarında Beslenme Hizmetleri. Afet ve Risk Dergisi. 2022; 5(1): 239-246.
• Özcan, F. Ö. & Ateş Duru, Ö. (2021). Doğal afetlerde gıda ihtiyaç durumunun değerlendirilmesi ve beslenme müdahaleleri: Deprem örnekleri açısından incelenmesi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 8 (4) , 337-341.
• Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Deprem Kaynaklı Afetlere Yönelik Toplum İçin Bilgilendirme Dizisi