Kahramanmaraş merkezli depremlerde henüz yaralarımızı saramamışken bölgede etkili olan şiddetli yağışlar sele dönüştü ve maalesef yeni can kayıplarının yaşanmasına neden oldu.

Sel; tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de can ve mal kayıplarına neden olan doğal nedenli olağan dışı durumlar arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Sellerin en sık nedeni şiddetli yağmur fırtınalarında drenaj sistemlerindeki yetersizlik sonucu meydana gelen taşmalardır.

Sele bağlı can kayıplarının çoğu (% 93’e varan oranda) boğulma nedeniyle olmakta, özellikle yıkıntı ve parça taşıyan yüksek hızdaki su yaralanmalara neden olabilmektedir. Sel suları; boğulmalar, yaralanmalar gibi insan yaşamına direkt etkilerinin yanı sıra karayolu, içme suyu şebekeleri, elektrik hatları ve atık su/kanalizasyon sistemlerinde bozulmalara ve altyapı hasarlarına da yol açabilmektedir.

Alt yapı hasarlarına bağlı olarak, insan ve hayvan artıklarının içme suyuna karışması, içme suyunun kirlenmesi ve sağlıklı içme ve kullanma suyu sağlanmasında ortaya çıkan aksaklıklar yaşanmaktadır. Sel suları ile dağılan atıklar kirliliğe sebep olmakta, özellikle risk gruplarında ölümlere yol açabilen su ve besin kaynaklı ishalli hastalıkların ortaya çıkma riski bulunmakta, kirlenmiş sularla temas sonrası deri enfeksiyonlarının da görülme sıklığı artmaktadır.

Salgın ve bulaşıcı hastalıklara ilişkin kanıtlar, sel ve taşkınların çeşitli hastalıklara neden olduğunu göstermektedir. Ani başlangıçlı bir olağan dışı durum olan sellerin ilk üç günlük ilk etki döneminde salgın hastalıklar beklenmemekle birlikte; ilk etki döneminin sonrasında ki dört gün ile dört hafta arası dönemde bulaşıcı hastalık salgınlarının görülme olasılığı artabilmektedir.

Bulaşıcı hastalık salgınlarının görülmesi, bazı zemin hazırlayıcı etmenlerin oluşmasına bağlıdır. Özellikle sel sularının etkisiyle hastalık taşıyıcı sivrisinek, karasinek vb. biyolojik vektörlerin üreme alanlarının artışı bu vektörlerle bulaşan hastalıklarda artışa yol açabilir. Örneğin sivrisinek üreme alanlarındaki artış ile bölgede endemik olan sıtmanın insidansında yükselme görülebilir.

Sel sonrası görülme olasılığı artan bulaşıcı hastalıklardan birisi de leptospirozistir. Leptospiroz fare vb. kemirgenlerin doğal bir enfeksiyonudur. Bu kemirgenlerin yanı sıra başka yabani ve evcil birçok hayvan da hastalık etkeninin vücutlarında taşıyarak idrarlarıyla dış ortama ve çevreye saçabilirler. En sık bulaşma yolu hastalıklı hayvanların idrarlarıyla kirlenmiş sularla temas sonucu derideki yaralardan, ağız, burun ve göz mukozalarından mikrobun alınmasıdır. Leptospiroz; grip benzeri bir hastalık tablosuyla seyredebileceği gibi karaciğer, akciğerler ve  böbrekler gibi pek çok organı etkileyen; ağır böbrek yetmezliği ve sarılıkla seyreden farklı klinik tablolara da yol açabilir.

İnsan sağlığı bakımından değerlendirildiğinde, sel ve taşkınların neden olabileceği zararları azaltmak için; gözlem ağı ve erken uyarı sistemi kurulmalı, acil yardım ekipleri, yönetimler ve risk altındaki insanlar tarafından gerekli önlemler alınmalıdır.

Sel sularının etkisiyle oluşabilecek sağlık zararlarının yaşanmaması için;

• Bireylerin kişisel temizliği için yeterli miktarda su beraberinde sabun sağlanması temasla geçen hastalıkların önlenmesinde temel önlemlerdendir.
• Sel sonrası salgın hastalık riskine maruz kalmamak için kişisel hijyene dikkat edilmelidir.
• Kaynağı bilinmeyen sular kullanılmamalı, içilebilir özellikte olduğundan emin olunmayan sular içilmemelidir.
• Sağlıklı olmayan sular diş fırçalama, tabak yıkama, yemek yapma amacıyla kullanılmamalıdır.
• Koşullara uygun kişisel önlemler alınmadan ( plastik çizme, plastik ve/veya lateks eldiven, vb.) sel suları ile temas etmiş hiçbir malzemeye dokunulmamalıdır.
• Sel suyuna temas etmiş giysi ve eşyalar çok iyi şekilde yıkanmalıdır.
• Sel suyu ile bulaşmış olması olası taze sebze, meyve ve yiyecekler tüketilmemelidir.
• Sel sırasında yapıda kalmış yiyecekler kullanılmamalıdır.
• Çocukların sel ve yağmur sularıyla oynamalarına izin verilmemelidir.
• Sel sırasında toprak, çamur vb. ile kirlenmiş, derin yarası olanların tetanos bağışıklaması yapılmalıdır.

Kaynaklar;

• Özcan E. Sel Olayı ve Türkiye. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 26, Sayı 1 (2006) 35-50

• Korkanç S.Y. Korkanç M. Sel ve taşkınların insan hayatı üzerindeki etkileri ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi Yıl: 2006 Cilt:8 Sayı:9

• Olağandışı durumlarda sağlık hizmetleri; Sağlık çalışanının el kitabı, Türk Tabipleri Birliği Yayını

• https://www.afad.gov.tr/sel-oncesi-ani-ve-sonrasi-tedbirli-olun-guvende-kalin

• Turhan V. , Hatipoğlu M. Leptospiroz: “Yeni fark edilen eski bir enfeksiyon hastalığı” Leptospirosis: Deneysel ve Klinik Tıp Dergisi – Journal of Experimental and Clinical Medicine 29 (2012) S163-S168