İş sağlığının amacı, çalışanların; bedensel, ruhsal, sosyal yönden iyilik durumlarının en üst düzeye ulaştırılması ve sürdürülmesi, bireysel özelliklerine ve işyeri ortamındaki risk…
İş sağlığının amacı, çalışanların; bedensel, ruhsal, sosyal yönden iyilik durumlarının en üst düzeye ulaştırılması ve sürdürülmesi, bireysel özelliklerine ve işyeri ortamındaki risk etmenlerine uygun işe yerleştirilmesi, çalışma koşulları ve çalışma ortamından kaynaklanan sağlığa zararlı risk etmenlerinden korunmasının sağlanmasıdır.
ILO ve WHO yaptığı tanıma göre “Tüm mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır” (ILO, WHO, 1950).
Çalışma yaşamında bulunan çok sayıda etmen, çalışanların genel hastalık, işle ilgili hastalık veya meslek hastalığı ile karşılaşmasına neden olmaktadır.1
Gıda sektöründe iş sağlığı ve güvenliği (İSG), çalışanların güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamında bulunmalarını sağlamak için alınan önlemler ve uygulamalardır.2
İmalat sanayii içinde tüm sektörler önemlidir. Bu sektörlerden biri olan gıda ürünleri imalatı, her zaman önemini korumuş ve giderek artmıştır. Gıda ürünleri imalatında, insanların gıda maddelerine olan hayati ihtiyacı ve bu ihtiyacın ertelenemez bir özellik taşıması, üretimin kesintisiz olarak sürdürülmesini zorunlu kılmıştır. Bu süreklilik ihtiyacı, imalat faaliyetlerinin çeşitlenmesine, imalat yapan firma sayısının artmasına ve sektörde çalışan personel sayısının yüksek olmasına neden olmaktadır. Gıda ürünleri imalatı, hammadde temininden ürünün son haline ulaşıp sevkiyat aşamasına kadar birçok alt faaliyet dalını içermektedir.3
İş sağlığı ve güvenliği açısından diğer imalat dallarında olduğu gibi gıda ürünleri imalatında da çalışanların karşılaşabileceği çeşitli tehlikeler mevcuttur. Bunlar arasında temizlik ve dezenfektanlar, gıda katkı maddeleri ve aromalar gibi imalatta kullanılan kimyasallar, üretimde kullanılan mikrobiyolojik kültürler, atıklar, tozlar, basınçlı kaplarda çalışma, kapalı alanda çalışma, yüksekte çalışma, ısıtma ve soğutma gibi sıcak işlemler, iş ekipmanları ve makineleri, elektrik ve elektrikli aletler bulunmaktadır. Çalışanların büyük bir bölümü iş sağlığı hizmetlerinden yararlanmadan çalışmaya devam etmektedir. Küreselleşmenin etkisiyle değişen çalışma koşulları, iş sağlığı hizmetlerine olan ihtiyacı da artırmaktadır. 4
Yükleme – boşaltma alanı işletmeye hammadde geldiği, işletmeden gıdaların taşınacağı kullanılan alandır. Bu alanda şoförler, depo sorumluları, sevkiyat sorumlusu, tedarikçiler gibi işletme çalışanı olan veya olmayan kişiler bulunabilmektedir. Yükleme ve boşaltma alanında araba çarpması, taşınan malzemelerin çalışanların üstüne düşmesi riskleri bulunmaktadır. Güvenli yükleme boşaltma yapabilmek için talimat hazırlanmalıdır.5
Gıda sektörü içinde en riskli sektörler arasında bulunan su ürünleri işleme sektöründe meslek hastalıkları, ağır bedensel çalışma ve tekrarlayan hareketlerin neden olduğu omurga rahatsızlıkları, tendinit ve karpal tünel sendromu gibi kronik iskelet-kas sistemi hastalıkları olarak sınıflandırılabilir. Ayrıca, somon, alabalık ve kabukluların işlenmesi sırasında ortaya çıkan protein yapısındaki maddelerin yol açtığı astım, alerjik reaksiyonlar ve enfeksiyonlar da yaygındır. Gürültüye bağlı duyma kaybı, uzun süreli soğuk ve nemli ortamda çalışmaktan kaynaklanan hastalıklar ve dermatit gibi cilt hastalıkları da sektörde sıkça görülen sorunlardır. Su ürünleri sektöründe kaza ve hastalıkların önlenmesi için kişisel koruyucu ekipman ve giysiler, makine ve mühendislik önlemleri, ergonomik önlemler, çalışma ortamıyla ilgili önlemler ve idari kontrol önlemleri gibi çeşitli tedbirler alınmaktadır.6
Teknolojinin gelişmesi ile iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskler artmıştır. Günümüzde nanoteknolojinin su, tarım, beslenme, sağlık, ilaç, havacılık sektörüne kadar uzanan uygulamaları görülmektedir. Nanoteknoloji nanoparçacıklar ile ortaya çıkar. Nanoteknoloji potansiyel tehlikelerine maruz kalma ilk etapta çalışanlar olmuştur. Nanomalzemeler ile gıdaların bozulmadan ambalajda kalması sağlanmaktadır. Ayrıca gıda takviyelerinde de bu teknolojiden faydalanılmaktadır.7
İçilebilecek su kullanımına ulaşabilmek için nanomalzemelerin su arıtımında kullanılması tartışılmaktadır. ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü) ve WHO (Dünya Sağlık Örgütü) nanoteknolojinin getirebileceği yan etkiler adına çalışmalar yapmaktadır. Nanomalzemelerin üretildikleri ve kullanıldıkları alanlarda önemli tehlike potansiyeli olduğu kabul edilmiştir. İşyerinde nanoparçacıkların solunması ile akciğerler, pulmoner epitel doku yolu ile kan dolaşımı ve doku organ etkileşimi görülebilir. Yine İşyerlerinde bulaş yolu ile su-yiyeceklerin yutulması ile sindirim yoluna giriş söz konusu olabilir.7
İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi için kayıt sisteminin sürekli olması, veri toplayan kurum ve kuruluşların sayısının artırılması ve sektörel denetimin etkinleştirilmesi gereklidir. Aynı imalat dalındaki firmaların bir portal altında toplanarak yaşanan olayları anında paylaşmaları, iş kazalarının proaktif bir şekilde önlenmesi açısından önem taşımaktadır. Gıda ürünleri ve içecek imalatında hijyen uygulamalarının etkinliği ve kontrolü ile çalışanların sağlık durumlarının takibi için mevcut sistemde yenilik yapılması, sektörel bir ihtiyaç olarak öne çıkmaktadır.4
Gıda sektöründe üretimden dağıtıma kadar iş sağlığı ve güvenliği hem çalışanların sağlığını korumak hem de üretilen gıdaların güvenliğini sağlamak açısından büyük önem taşır. Bu süreçte, hijyen ve sanitasyon kurallarına uyulması, kişisel koruyucu donanımların kullanılması, kimyasal maddelerin güvenli bir şekilde yönetilmesi, ergonomik çalışma koşullarının sağlanması ve acil durum planlarının oluşturulması gibi önlemler, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek için hayati önem taşır. Ayrıca, düzenli eğitimler ve bilinçlendirme faaliyetleri ile çalışanların İSG konusundaki farkındalıklarının artırılması, sektörün sürdürülebilirliği ve verimliliği açısından kritik bir rol oynar. Belirli standartlara uyum, düzenli eğitimler ve etkili İSG yönetim sistemleri ile bu hedeflere ulaşılabilir.
