Doç. Dr. Nihat Sayın
Göz Hastalıkları Uzmanı

Op. Dr. Yusuf Balaman
Göz Hastalıkları Uzmanı

Her meslek bireyin beden fonksiyonlarını ve organlarını yoğun bir biçimde kullanmasını gerektirebilir. Belki de aklımıza gelebilecek tüm meslek grupları için göz, yani görme organımız, mesleğimizi icra ederken çok fazla kullandığımız ancak en az koruduğumuz organlarımızdan biridir. Bu durum mükemmel tasarlanan ve çoğumuz için kusursuz işleyen bir organın bu kusursuzluğunun bizde oluşturduğu ihmalden kaynaklanıyor olabilir. Halbuki mükemmel olmasının yanında bir o kadar da hassas olan bu kıymetli organı iş hayatında bekleyen potansiyel riskler var mıdır ve varsa bu risklerin önüne nasıl geçebiliriz diye düşünüyor olmalıyız.

Mesleklere Göre Risk Grupları ve Hastalıklar

Teknolojinin ve endüstriyel üretimin tüm zamanlara göre zirve yaptığı günümüzde pek çok meslek grubu göz sağlığı açısından ciddi risklerle karşı karşıyadır.

Özellikle uzun süre ekran başında kalan ofis çalışanlarından tarım işçilerine, sağlık personelinden kaynak işçilerine kadar geniş bir yelpazede mesleğe özgü göz hastalıkları görülmektedir. Bu durum genellikle fark edilmeden ilerlemekte ancak sonucunda yaşam kalitesini oldukça etkilemektedir.

Bu yazımızda farklı meslek gruplarında sık karşılaşılan göz hastalıklarını, bu hastalıkların oluşma nedenini ve alınabilecek basit ama etkili önlemleri sizlerle paylaşacağız.

Konuya geçmeden önce tüm meslek grupları için alınabilecek en önemli tedbir koruyucu hekimlik açısından da önemli olan işe başlamadan önce ve sonrasındaki periyodik göz ve görme muayeneleridir.

Ekran Başında Çalışanlar (Ofis Çalışanları, Yazılımcılar)

Tüm dünyada bilgisayarlar, milyonlarca kişi tarafından iş, eğitim ve eğlence amacıyla kullanılmaktadır. Ekran başında geçirilen sürenin artması ve uygunsuz çalışma pozisyonunun getirdiği birçok sağlık sorunu olmakla beraber konuyu göz hastalıkları açısından değerlendirecek olursak uzun ekran süresi kuru göz başta olmak üzere görsel bir takım rahatsızlıklara sebep olmaktadır.

Yapılan çalışmalar ekran başında uzun süre çalışanların daha çok kadınlar olduğunu ve yine bu durumdan daha çok kadınların etkilendiğini ortaya koymaktadır.

Amerikan Optometri Derneği uzun ekran maruziyeti olan kişilerdeki gözlerde kuruluk, yanma-batma, kaşıntı, kızarıklık, yakın-uzak odak değiştirmede zorluk, ışığa tahammülsüzlük, çift görme, baş ağrısı ve renk algısında bozulma gibi bir dizi semptomun birkaçının bir arada olduğu durumu Computer Vision Syndrome (Bilgisayar Görme Sendromu)  olarak tanımlamıştır.  Başka bir tabirle Dijital Göz Yorgunluğu da denilmektedir.

Bu durum ekran başında geçirilen sürenin uzamasına ikincil fizyolojik göz kırpma sayısının azalması, ekrandan yansıyan yoğun ışık ve çevre aydınlatmasının doğru olmaması gibi etkenlerle açıklanabilir.

Bu görsel rahatsızlıkları azaltmak için alınabilecek bazı önlemler:

• Bilgisayar kullanıcısının ekran başındayken her 20 dakikada bir 20 saniye uzağa bakması, her 30 dakikada bir 2-3 dakika mola vermesi, her 60 dakikada bir 10-15 dakika ekran başından kalkması
• Çalışma ortamının iyi aydınlatılması (kişinin karşısında pencere olmaması, ışık ve aydınlatmaların düşük şiddette olması, bilgisayar ekranının etrafındaki duvarların yansıtmayan tonda bir boya ile boyanması)
• Bilgisayar ekranına anti-yansıma filtre takılması
• Ekran parlaklığın göz yormayacak ve görüşü azaltmayacak şekilde ayarlanması
• Kuru göz şikayetlerinde düzelme olmaması durumunda göz hekimine muayene olması verilen tedavi ve takiplerine uyum göstermesi olarak sıralanabilir.

Kaynak İşçileri ve İnşaat İşçileri

Metal parçalarını yüksek ısı altında birleştirme işlemi yani kaynakçılık gerekli koruyucu ekipman kullanılmadığı zaman göz yüzeyinde yaralanmalara neden olabilir. Kaynak gazı dumanı ısı ve radyasyon etkisi ile kornea ve konjonktiva üzerinde yanıklara neden olur. Kaynaktan yayılan kızılötesi, görünür ve morötesi ışınlar gözün farklı anatomik bölgelerini etkileyebilir. Katarakt oluşumunu hızlandırabilir ve gözün sinir tabakası olan retinada ışınlara bağlı hasar oluşturabilir.

Göz yüzeyinde, özellikle korneada meydana gelen yaralanmalar ciddi ağrıya neden olur. Göz yüzeyinde oluşan yüzey düzensizlikleri doğru tedavi altında genellikle düzelirken her zaman görme kaybına kadar ilerleyebilen potansiyel riskler barındırır.

Benzer şekilde inşaat işçileri çimento karıştırırken, metal keserken, taşlama yaparken, çekiç kullanırken ve bunlar gibi başka birçok işlem sırasında göz koruyucu maske ve ekipman kullanmayı ihmal ederlerse gözlerine parçalanan cisimlerden küçük parçacıklar fırlayabilir. Bu parçalar gözün dış yüzeyinde kalabilir veya gözü delip göz küresinin içine kaçabilir.

Yabancı cisim olarak adlandırılan bu parçacıklar korneaya yapışıp kaldığı zaman ciddi batma yanma ve ışık hassasiyetine neden olur. Göz yıkamasına rağmen sebat eden yabancı cisimler biyomikroskop altında göz hekimi tarafından çıkartılmalıdır. Çıkartılmasına rağmen korneada oluşan yaralanma enfeksiyona zemin hazırlayıp göz ve görme kaybına neden olabilir. Bu yüzden göz hekiminin verdiği medikal tedaviye de uyum sağlamak önemlidir.

Göz küresinin içine kaçan yabancı cisimler ise göz küresinin enfekte olması, göz küresinin delinmesi ile yapısının bozulası ve gözün retinasının yırtılması gibi çok ciddi durumlara sebep olabilir. Yabancı cisimin ameliyat şartlarında çıkartılması ve hastanın yakın takip ve tedavi altına alınması gerekir.

Sonuç olarak kaynak işçisi ve inşaat işçilerinin çalışırken koruyucu göz maskelerini her daim takmaları olası göz yaralanması durumunda ise acilen göz hekimine başvurmaları ve göz hekimin önerdiği tedavi ve takiplerini ihmal etmemeleri gerekmektedir. Ayrıca periyodik göz muayenesi olmaları da son derece önemlidir.

Radyasyon Maruziteyi Olan Meslek Grupları

Nükleer santrallerde çalışan kişiler, hastanelerde ve sağlık kuruluşlarında radyolojik görüntülemeler sırasında radyasyona maruz kalan teknikerler, hekimler ve hemşireler radyasyonun canlı dokuda oluşturduğu birtakım değişikliklerden topluma göre daha fazla etkilenmektedir.

Radyasyonun canlı dokuda oluşturduğu fiziksel ve kimyasal değişimlerden etkilenen dokulardan birisi de göz küresinin içinde yer alan lens dokusudur. Lens baktığımız nesnelere odaklanmamızı sağlayan saydam esnek yapıdır. Lensin saydamlığı kaybetmesiyle beraber görmenin azalması durumuna katarakt denir. İyonize radyasyon lenste katarakta neden olabilir. Ayrıca gözün sinir dokusu olan retina da yüksek doz radyasyondan etkilenebilir ve bu durum görmeyi tehdit edebilir.

Radyasyon tehditi altında çalışanların ilgili kurumların belirlemiş olduğu radyasyon maruziyeti sınırlarını korumaları bunun için dozimetrelerini takip etmeleri önemlidir. Bununla beraber periyodik göz muayenelerini olmaları görme kaybı yaşamaları durumunda göz hekimine başvurmaları gerekmektedir.

Güneş Altında Çalışanlar

Çiftçi, tarım işçileri, peyzaj işçileri, balıkçılar gibi birçok meslek grubu güneş altında çalışmak zorunda kalmaktadır. Güneş altında çalışmanın birçok sağlık sorununa neden olduğu bilinmektedir. Daha az bilinen hastalıklar ise göz sağlığı ile ilişkili olanlardır.

Güneş ışığı ve karasal iklim etkisi ile genetik yatkınlığı bulunan kişilerde halk arasında et büyümesi olarak bilinen gözün beyaz kısmındaki konjonktiva dokusunun gözün saydam tabakası olan kornea üzerine doğru üçgen bir doku olarak büyümesine pterjıum denilir.  Pterjıum dönemsel alevlenmeler ile gözde kaşıntı, yanma batma gibi oküler rahatsızlıklara neden olabilir. Ayrıca kozmetik açıdan kişiyi rahatsız edebilir ve görmeyi engelleyebilir. Bu aşamaya geldiğinde ameliyatla kornea üzerinden uzaklaştırılmalıdır.

Güneşin göz üzerindeki başka bir zararlı etkisi solar retinopati olarak adlandırılan ve görmeyi tehdit eden bir retina hastalığıdır.

Güneş altında çalışmak zorunda olan meslek grupları güneşe direkt bakıştan mutlak kaçınmalı, güneş gözlüğü kullanmayı düşünmeli, göz ve görme ile ilgili bir şikâyeti olması durumunda göz hekimine başvurmalı ve periyodik göz muayenelerini ihmal etmemelidir.

Kimyasal Maruziyet ve Oküler Alerjen Maruziyeti Riski Altında Olan Meslek Grupları

Oküler yüzeye kimyasal maruziyet tehditi altında olan meslek grupları (Tablo 1) için koruyucu göz maskesi olmazsa olmazdır. Göze kimyasal maruziyetin geri dönüşümü olmayan ciddi yaralanmalara sebep olduğu bilinmektedir. En önemli aşama tedbiri baştan alıp oküler yüzeye temasın olmaması olacaktır. Ancak dikkatsizlik, ihmalkarlık veya olası bir talihsizlik sonucu oküler yüzeye herhangi bir kimyasal temas olması durumunda yapılacak ilk şey gözü bol bol su ile yıkayıp kimyasal maddeyi uzaklaştırmak olacaktır. Daha sonra ise acil bir şekilde göz hekimine başvurulmalıdır.

Riskli Meslek Grupları İçin Korunma Önerileri

• Koruyucu gözlük / yüz siperi takmak
• Kimyasalları dikkatli ve talimatlara uygun kullanmak
• İlk yardım için göz duşu istasyonu bulundurmak
• Eğitim ve farkındalık çalışmaları yapmak şeklinde sıralanabilir.

Diğer bir durum ise göz alerjisidir. Göz alerjisinde her iki göz kaşıntılıdır. Kaşıntı göz polikliniklerine en sık başvurulan nedenler arasındadır. Gözlerin bu kaşıntılı olma durumuna alerjik konjonktivit denir. Çevresel alerjenlere bağlı olarak ortaya çıkar. Bu etken kişinin çalışma ortamındaki bir alerjen ise bu durumda meslek ile ilişkili alerjik konjonktivit olarak adlandırılabilir. Bu meslek hastalığı grubunda hastalık yönetimi çevresel müdahaleyi de gerektirmektedir. Havalandırmanın sağlanması, temas süresinin azaltılması gerekirse alerjen maddenin alerjen olamayan ile değiştirilmesi gerekebilir. Meslek ilişkili alerjik konjonktivitin tedavisi ise göz hekimince yapılır. Diğer alerjik konjonktivit tedavileri ile benzer şekilde antihistaminik göz damlaları kullanılır.

Sonuç olarak son derece kıymetli ve bir o kadar hassas olan organımız gözlerimizi maalesef iş hayatında bazı potansiyel tehlikeler bekliyor. Bunların farkında olmak ve önlem almak ise çalışan, işveren ve iş sağlığı güvenliği uzmanlarına yani bizlere birtakım sorumluluklar yüklüyor. Çalışanların çalışacakları işin niteliğine göre gerekli sağlık testlerinden geçmeleri ve periyodik muayenelerini olmaları gerekmektedir. Çalışma ortamındaki olası tehlikeler değerlendirilmeli ve önlemler alınmalıdır.