Dr. Turhan Sofuoğlu
Acil Afet Ambulans Hekimleri Derneği (AAHD)
Yönetim Kurulu Başkanı

Ulaşım kazaları, yalnızca yol ve iş güvenliği ilgili teknik bir sorun değil, aynı zamanda tüm toplumu ilgilendiren ciddi bir halk sağlığı problemidir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl milyonlarca insan ulaşım kazalarında hayatını kaybetmekte veya kalıcı yaralanmalar yaşamaktadır. Türkiye’de de her gün onlarca kara yolu kazaları meydana geliyor; bu kazaların önemli bir kısmı dikkatsizlik, aşırı hız, emniyet kemeri kullanmama ve alkollü araç kullanımı gibi önlenebilir sebeplerden kaynaklanıyor.

TÜİK 2024 verilerine göre, Türkiye karayolu ağında 2024 yılında toplam 1 milyon 444 bin 26 trafik kazası meydana geldi. Bu kazaların 1 milyon 177 bin 172’si maddi hasarlı, 266 bin 854 (1) ‘ü ise ölümlü yaralanmalı kaza oldu. Türkiye’de 2024 yılında meydana gelen 266 bin 854 ölümlü yaralanmalı kaza sonucunda 2 bin 713 kişi kaza yerinde hayatını kaybetmiş, trafik kazası sonucu yaralanıp sağlık kuruluşlarına sevk edilen 3 bin 638 kişi ise kazanın ve etkilerinin etkisiyle kazanın meydana geldiği tarihten itibaren 30 gün içinde hayatını kaybetmiştir. Ölümlerin %51,9’u tek araçlı kazalarda meydana gelmiştir. Sürücü kusurları, %90,1’lik payla trafik kazalarına neden olan birinci kusur olmuştur. Kaza oluşum türlerine göre ölümler en sık yayalara çarpma kazalarında meydana gelmiştir. Ölümlü yaralanmalı trafik kazalarının %65,3’ü gündüz meydana gelmiştir. Türkiye’de son 10 yılda trafik kazalarında toplam 62 bin 761 kişi hayatını kaybetmiş, 3 milyon 24 bin 470 kişi ise yaralanmıştır. 2024 yılında demiryollarında 63 kaza meydana gelmiş, bunların büyük bir çoğunluğu hemzemin geçitlerde meydana gelmiş ve bu kazalarda 29 kişi hayatını kaybetmiş, 21 kişi yaralanmıştır.

Yine 2024 yılında Türk hava sahasındaki havayolu kazalarında 4 Türk 3 yabancı uçak kazaya karışmış, bu kazalarda 9 Türk yolcu hayatını kaybetmiştir. En fazla ölüm, 2007 yılında İstanbul Atatürk Havalimanı’ndan Isparta Süleyman Demirel Havalimanı’na yapılan uçuş sırasında iniş sırasında düşen uçaktan hiçbir yolcu ve mürettebat kurtulamamış, toplam 60 kişi hayatını kaybetmiştir. Yine 2020 yılında İzmir-İstanbul seferini yapan ve Adnan Menderes Havalimanı’ndan kalkan uçak, Sabiha Gökçen Havalimanı’na indikten sonra pistten çıkmış, uçakta bulunan 186 kişiden 4’ü ölmüş, 182 kişi yaralanmıştır.  2024 yılında 379 deniz yolu kazası yaşanırken, bu kazalarda 45 kişi hayatını kaybetmiş ve 12 kişi kaybolmuştur.

Kazaların sonuçları yalnızca can kaybı ile sınırlı değil. Uzun süreli tedaviler, iş gücü kaybı, psikolojik travmalar ve ailelerin yaşadığı sosyal-ekonomik zorluklar, toplumun her kesimini etkileyen zincirleme sonuçlar doğurmaktadır. Bu kazaları aşağıdaki şeklide sınıflandırabiliriz.

Kara Yolu Kazaları

• Araç Çarpışmaları
• Yaya Kazaları (yayaların araçlarla çarpışması)
• Tek Araç Kazaları Bisiklet ve Scooter Kazaları

Demir Yolu Kazaları

• Tren Çarpışmaları (tren–tren, tren–araç)
• Raydan Çıkmalar
• İstasyon ve Peron Kazaları (yolcu düşmeleri, sıkışmalar)

Hava Yolu Kazaları

• Uçak Kazaları (kalkış/iniş sırasında veya havada meydana gelen)
• Helikopter Kazaları
• Küçük Hava Aracı Kazaları (planör, yamaç paraşütü vb.)

Deniz Yolu Kazaları

• Gemi Çarpışmaları
• Tekne ve Yat Kazaları
• Feribot Kazaları
• Liman ve İskele Kazaları

Bir ulaşım kazası olduğunda en kritik zaman dilimi, “altın dakikalar” olarak bilinen ilk 10-15 dakikadır. Bu sürede yapılacak doğru ilk yardım uygulamaları, yaralının yaşam şansını kat kat artırır. Ancak yanlış müdahaleler de aynı ölçüde tehlikelidir. Örneğin, bilinçsizce taşınan bir omurga yaralısı kalıcı felç riskiyle karşılaşabilir.

Bu nedenle ilk yardım bilgisi yalnızca sağlık çalışanlarının değil, toplumun tüm bireylerinin sahip olması gereken temel bir yaşam becerisidir.

Karayolu Trafik Kazalarında
İlk Yardım Yöntemleri

Olay yerine yaklaşmadan önce kendi güvenliğinizi sağlayın. Trafiği durdurmak veya işaretlemek hayati önem taşır. Profesyonel yardımın çağrılması (112) ilk adımdır. Kazanın yeri, yaralı sayısı ve durumları net bir şekilde aktarılmalıdır. Yaralının bilinci kapalıysa seslenin, hafifçe omuzuna dokunun. Tepki yoksa temel yaşam desteğine geçilebilir. Solunum yoksa kalp masajı ve suni solunum (CPR) bilgisi olan kişiler derhal uygulamalıdır. Temiz bir bezle basınç uygulamak, ciddi kanamalarda hayat kurtarır. Özellikle omurga yaralanması ihtimali varsa, profesyonel sağlık ekipleri gelene kadar yaralı sabit tutulmalıdır.

Demir Yolu Kazalarında İlk Yardım Yöntemleri

Raylar üzerindeki elektrik akımı, patlama veya yangın riski olabilir. Bu nedenle profesyonel ekipler gelmeden önce çevre güvenliği çok önemlidir. Yaralılara yaklaşmadan önce trenin tamamen durduğundan emin olun. 112 Acil Çağrı Merkezi’ne mutlaka doğru yer tarifi yapılmalı (istasyon adı, kilometre taşı, köprü-tünel gibi yakın yapılar belirtilmeli). Çok sayıda yaralı olabileceği için “çoklu olay bildirimi” yapılmalıdır. Çok sayıda yaralı olduğunda yaralıların öncelik sırasını belirlemek (Triyaj) hayati önem taşır. Yangın veya elektrik kaynaklı yanıklarda yanık bölgeyi temiz, kuru bir bezle kapatmak gerekir. Panik, şok ve travma yaşayan yolculara sakin bir sesle destek olmak da ilk yardımın önemli bir parçasıdır.

Hava Yolu Kazalarında İlk Yardım Yöntemleri

Uçak kazaları sonrası yangın, patlama ve yakıt sızıntısı riski çok yüksektir. Öncelik, ortam güvenliğinin sağlanmasıdır. Mümkünse yaralıları uçaktan güvenli mesafeye taşımak gerekir, ancak omurga yaralanması şüphesinde dikkatli olunmalıdır. Havayolu kazalarında triyaj çok önemlidir çünkü yaralı sayısı fazladır. Yanıklar, uçak kazalarında en sık görülen yaralanmalardandır. Yanık bölgesi soğutulmalı, temiz bezle kapatılmalı. Havayolu kazalarında ilk yardımda en kritik fark, yangın ve duman riski, yanıklar, çoklu yaralı yönetimi ve psikolojik desteğin ön plana çıkmasıdır.

Deniz Yolu Kazalarında İlk Yardım Yöntemleri

Deniz kazaları genellikle boğulma riski, hipotermi, travmalar ve panik ile seyreden olaylardır. Kara, hava ve demiryolu kazalarından farklı olarak suya bağlı tehlikeler ön plandadır. İlk yardımda temel öncelik hem kazazedelerin hem de kurtarıcıların güvenliğini sağlamaktır. Öncelik kurtarıcıların kendi güvenliğidir. Güvenli değilse denize atlanmamalı. Can simidi, can yeleği veya ip kullanarak kazazedeye ulaşılmalı. Deniz kazalarında ilk yardımda en kritik noktalar; boğulmayı önlemek, hipotermiyi engellemek amacıyla ıslak kıyafetlerin çıkarılarak hastanın ısıtılması, temel yaşam desteği uygulamaları, kanama ve kırıklara müdahale ve psikolojik destektir.

Ulaşım kazalarını tamamen ortadan kaldırmak belki mümkün değil, ama alınacak önlemlerle azaltmak elimizde. Ancak kazalar olduğunda hayat kurtaran en büyük etken, ilk yardım bilgisidir. Hepimiz bir gün bir kazaya şahit olabiliriz; o an yapacağımız doğru uygulamalar, bir hayatla ölüm arasındaki çizgiyi belirleyebilir.

Unutmayalım! İlk yardım bilmek, insan hayatına dokunmanın en değerli yoludur.

Kaynaklar:

• WHO | Road trafficinjuries. http://www.who.int/mediacentre/ factsheets/fs358/en/

• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Road-Traffic-Accident-Statistics-2024-54056&dil=2

• https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=ulastirma-ve-haberlesme-112

• https://transport.ec.europa.eu/news-events/news/eu-road-fatalities-drop-3-2024-progress-remains-slow-2025-03-18_en